Grote schrijvers leveren vaak hun beste werk in de gevangenis.
Anderen krijgen pas erkenning na hun dood, of bereiken dan pas een
groot publiek. De Cubaanse auteur Reinaldo Arenas deed beide. Hij
schreef zijn memoires in een Cubaanse cel, waar hij werd
vastgehouden wegens zedenfeiten – hij was homoseksueel – en de
verkoop van zijn werk kwam pas op gang nadat hij in 1991 stierf in
New York aan de gevolgen van AIDS.
‘Before Night Falls’ is zijn verhaal, verteld door Julian
Schnabel, regisseur van ‘Basquiat’, maar eigenlijk schilder van
beroep. Mensen die van kunstvorm veranderen om één specifiek
verhaal te vertellen; dat zijn het soort van experimenten die zowel
zeer goed, als zeer slecht kunnen aflopen. Vaak brengen dit soort
mensen een frisheid aan het medium die meer ervaren mensen missen.
Maar dikwijls is er ook pretentie mee gemoeid en een eenvoudig
gebrek aan vakkennis. ‘Before Night Falls’ vertoont, vreemd genoeg,
beide kenmerken.
We ontmoeten Arenas voor het eerst als jong kind, spelend in een
gat in de grond dat verdacht veel weg heeft van een graf. Arenas
groeit op als een eenzame jongen, die zichzelf verliest in het
schrijven van poëzie. Wanneer een leerkracht zijn familie meedeelt
dat Reinaldo talent heeft, zien we zijn grootvader in woede
uitbarsten. Hij heeft het blijkbaar niet zo begrepen op
dichters.
Meer om van huis te vluchten dan uit enige idealistische
overweging, loopt Arenas van huis weg om deel uit te maken van de
revolutie die toen bezig was. Op oudejaarsavond 1959 wordt het
Batista regime omver geworpen door Fidel Castro – een nieuwe
dictator die Arenas, oorspronkelijk medestander van de
revolutionair, in feite voor de rest van zijn leven zal
vervolgen.
Arenas groeit op, homoseksueel én een schrijver, en bijgevolg om
twee redenen vervolgd. Een eerste boek mag hij uitgeven, maar
vervolgens moet hij manieren zoeken om zijn manuscripten het land
uit te smokkelen en daar te publiceren. We zien zijn contacten met
verschillende mannen, zijn openlijk flirterig gedrag, en we krijgen
de indruk dat Arenas zichzelf wellicht heel wat moeilijkheden had
kunnen besparen indien hij de moeite had gedaan om zichzelf iets
meer te conformeren. Een tactvol woord hier en daar, het verborgen
houden van zijn geaardheid in plaats van er openlijk voor uit te
komen – natuurlijk is het vreselijk als je in zo’n situatie
geplaatst wordt, maar er waren manieren waarop hij het zichzelf
makkelijker had kunnen maken.
Arenas, zoals gespeeld hier door Javier Bardem, heeft absoluut
een zelfdestructieve kant aan zijn karakter, een al dan niet bewust
verlangen om uit te dagen, te kijken hoe ver hij kan gaan. En de
gevolgen blijven natuurlijk niet uit – Arenas wordt twee jaar
opgesloten, twee jaar die hij gebruikt om zijn memoires te
schrijven: ‘Before Night Falls’. Dit manuscript wordt door een
travestiet de gevangenis uitgesmokkeld in een plaats waar geen
manuscripten thuishoren.
Javier Bardem heeft de niet echt benijdenswaardige taak heel
deze film te moeten dragen. Nevenpersonages zijn vaak nogal
schetsmatig; Arenas heeft verschillende vriendjes en de kwelgeesten
van het regime veranderen regelmatig van gezicht. Om de aandacht
erbij te houden heeft Schnabel een aantal bekende Amerikaanse
acteurs uitgenodigd om cameootjes te spelen – Johnny Depp, Sean
Penn, Michael Wincott. Maar de emotionele link met de film moet
helemaal door Bardem komen, en hij presteert het om continu
geloofwaardig te blijven in een moeilijke rol, die rechtstreeks
tegen zijn gebruikelijke imago ingaat. De macho-man uit de films
van Almodovar is hier plots een homoseksuele dichter, maar ik
geloofde hem. Bardem is slim genoeg om zich niet te laten verleiden
tot tics of flagrant nichterig gedrag. Hij is homo omdat ons dat
verteld wordt, en eens we het weten beginnen we inderdaad kleine
dingetjes op te merken – blikken die hij werpt, zijn loopje dat net
niet helemaal goed zit, bepaalde gebaartjes met zijn handen. Het
mooie is dat Bardem eigenlijk helemaal geen homo speelt – hij
speelt een man die toevallig van andere mannen houdt.
Julian Schnabel heeft de film duidelijk geconstrueerd rond het
werk van Arenas – we horen Bardem delen uit zijn boeken voorlezen,
terwijl we fases uit zijn leven zien voorbijglijden. Op zichzelf
werkt dat wel, maar het zorgt er wel voor dat de film een
episodische structuur krijgt, en de fragmenten passen niet altijd
even goed bij elkaar. Soms hebben we er het raden naar of een scène
nu droom dan wel realiteit is. De vraag is natuurlijk of het er
echt toe doet. In de eerste plaats probeert ‘Before Night Falls’
immers een sfeerbeeld op te roepen, een indruk van het leven in
Cuba onder Castro. En dat lukt. Het is als samenhangend portret op
het leven van één schrijver dat de film tekort schiet. Daarvoor
hangen de verschillende scènes niet goed genoeg aan elkaar, en
krijgen we te weinig indicatie van wat Arenas drijft. We weten dat
hij vaak droomt over zijn moeder – die hij achterliet om
revolutionair te worden – maar veel meer krijgen we niet
aangeboden.
Een praktisch probleem met dit soort films is altijd welke taal
er gesproken zal worden; het speelt zich af in een Spaanssprekend
land, maar de film mikt natuurlijk voornamelijk op een Amerikaanse
markt. Omdat men toch niet helemaal wilde toegeven aan commerciële
overwegingen, heeft men hier een tussenweg gekozen, waardoor er
wordt overgeschakeld van Spaans op Engels en terug. Stoorde het me?
Nee, verrassend genoeg niet echt. Maar ik stel me wel de vraag of
het soort mensen dat naar dit soort veeleisende film komt zien, ook
niet de moeite kan doen om ondertitels te lezen. Het consequent
gebruik van Spaans zou veel beter zijn geweest.
‘Before Night Falls’ bevat soms zeer aangrijpende scènes en de
vertolking van Bardem is schitterend. Alleen jammer dat het
geraamte van de film, de eigenlijke structuur, zo broos is.
http://www.before-night-falls.com
