Onder passief-agressieve impuls van Jamie Smith evolueert The XX na een paar woelige jaren. De intieme afstandelijkheid tussen Romy Madley Croft en Oliver Sim ruimt baan voor een driehoeksverhouding. Songs over onmacht om te communiceren worden songs over onkunde om relaties te onderhouden. The XX In Colour op z’n beste momenten, wat afgewassen zwart op de zwakste. Want die zijn er.
Het probleem was dat de afstandelijkheid, waaruit de chemie van The XX voortkwam, was verworden tot vervreemding aan het einde van en na de Coexist-tour. Sim zocht zijn heil in de drank, Madley Croft het hare in reizen en de liefde — ze staat op het punt te huwen. Hun songs over de moeite om te communiceren waren zowaar profetisch gebleken. Ondertussen maakte Smith als Jamie XX het fantastische In Colour waarop zijn stempel in felle kleuren stond in plaats van in enkele tinten wit en zwart. Maar hij ondervond vooral aan den lijve welke impact z’n band daadwerkelijk had gehad op affiches van festivals, waar hij zelf vervolgens iedereen de nacht in liet dansen.
Hij sloeg de koppen van Croft en Sim niet tegen elkaar, maar liet ze over hun vervreemding van elkaar schrijven, terwijl hij ook de muziek van The XX uit z’n donker kot lokte. Het resultaat is een op het eerste gehoor extravertere plaat, waarin de onderhuidse spanning harder tegen de oppervlakte van de songs bonkt en er soms door scheurt. Zoals in singles “On Hold” en vooral “Say Something Loving”, waarin de nieuwe sound en verhoudingen perfect op punt gezet worden.
Smith werpt zich op als derde stem door middel van samples waarmee Croft en Sim in dialoog gaan, in teksten over vanzelfsprekendheid die met een fluwelen handschoen de relaties tussen mensen wurgt (“I need a reminder / The feeling’s escaped me” klinkt het, of “When and where did we grow cold”): de onmacht om te communiceren van de eerste platen ruimt baan voor de onmacht om verhoudingen te onderhouden, ook onder druk van hun gewonnen status. Daar hoort inderdaad een ander geluid bij. De twee singles lieten horen dat The XX deze plaat wel moest maken.
Nog prijs: intentieverklaring “Dangerous” dat met gevaarlijk opgewekte blazers en een moordende groove hernieuwd zelfvertrouwen uitademt, perfect kwetsbaar gemaakt door de lijzige zang van Sim en zinnen als “I’m going to pretend I’m not scared”. Die paringsdans tussen zelfzekere schijn en oprechte schuchterheid is de sleutel tot het succes van dit vervelde XX. Van hetzelfde laken een pak is “A Violent Noise”, een rake schuldbekentenis van Sim (“How could eyes this wide lose sight of a world outside”), waarin de eenzaamheid tussen alcoholdampen en stroboscopen in de nachtclub tastbaar wordt. Smith likt met tranceklanken aan de song, tot een uitbarsting komt het (gelukkig) niet. Voor het diepgaandere dansmoment deze zomer, toch wel knál op die tijdsgeest gemikt zeker. Net als op de vorige platen zal er niet op gesprongen worden, maar naast hart en hoofd worden de heupen nu ook meer bediend met de nieuwe XX.
Nieuw evenwicht, nieuwe zoektocht evenwel. Ook voor vintage XX is er nog plaats: “Performance” en het pakkende “Brave For You” (waarin Croft die pertinente onzekerheid koppelt aan haar vroeg gestorven ouders) hadden zomaar op Coexist kunnen staan, maar bevestigen en passant tussen de hoogtepunten dat een derde plaat van hetzelfde laken er een te veel was geweest. “Lips”, en in mindere mate “Replica”, laten dan weer horen dat het verlies van die chemie van de vorige platen niet gemakkelijk opgevuld wordt als Smith z’n trukendoos dichthoudt en een pakkende melodie of zanglijn ontbreekt. Dan wordt het al gauw een vlakke bedoening. Problematisch wordt het echt op het platte draakje “I Dare You”, dat te vettig knipoogt naar de stadions met een “Oh oh oh” die Kings Of Leon en Coldplay aan die verkeerde kant van The Force zullen doen grijnzen. Drie woorden, Jamie: Waag. Het. Niet. Hoe groot de verleiding op basis van de meezingmomentjes deze tour ook wordt.
In zijn zoektocht blijft The XX bovenal klinken als een band die het ook allemaal maar overkomt, en het is nog geloofwaardig ook. Met een plaat over tot inkeer komen en je kwetsbaarheid in de ogen kijken de meest gehypete band van het moment zijn (of blijven): er zijn ergere headliners denkbaar deze zomer, en ergere wegbereiders voor de komende muzikale jaren tout court. Want dat zijn (of blijven) ze — op voorwaarde dat songs als “I Dare You” schoonheidsfoutjes zijn. Dan is (of blijft) The XX gewoon een van de mooiste bands van het moment. De huidige overkill hebben ze immers zelf ook niet gezocht; met het naar zichzelf zoeken hebben ze al werk genoeg. U ook, toch?
