Zeven jaar na zijn regiedebuut Synecdoche, New York komtproducer, regisseur enscenaristCharlie Kaufman, deze keer samen met co-regisseur Duke Johnson, terug met het stop-motion poppendrama Anomalisa. Ondanks enkele Oscarnominaties én een winst als beste scenarist voor Eternal Sunshine Of The Spotless Mind, zag Kaufman zich genoodzaakt de financiering van het project – toen nog een kortfilm – op te starten via crowdfunding met Kickstarter. Nadat er een dikke 400.000 dollar werd verzameld, werd er met Starburn Industries toch een productiehuis gevonden dat bereid was met de rest van het budget (8 miljoen dollar, een habbekrats voor een animatiefilm) over de brug te komen, en er zowaar een full-length feature van te maken.
Heel verwonderlijk is het eigenlijk niet echt. Hoewel Kaufman met Being John Malkovich, Adaptation en Eternal Sunshine Of The Spotless Mind ooit werd gerekend tot de meest gegeerde scenaristen in Hollywood, staat hij niet bekend om conventionele, mainstream cinema waar grote filmstudio’s grof geld mee verdienen. Kaufman’s scenario’s zijn doorwrongen van diepmenselijke observaties over eenzame, zwaarmoedige mannen die met identiteitscrises te maken krijgen. Gooi daarboven de vaak erg surrealistische toon, en je snapt wel dat Kaufman’s films geen gigantisch doelpubliek aanspreekt. Synecdoche, New York was een commerciële flop en sindsdien was het beangstigend stil geworden rond Kaufman.
Origineel geschreven als een toneelstuk (en later omgezet in een luisterspel), toont Anomalisa een dag in het leven van Michael Stone. Stone is een norse, gehuwde veertiger diein de customer service-branche werkt en als motivational speaker en auteur al heel wat erkenning heeft verdiend, hoewel hij zijn passie hiervoor allang lijkt verloren te zijn. Hij verblijft voor een lezing een nacht in het hotel “The Fregoli” in Cincinnati, waar hij geconfronteerd wordt met de eenzaamheid, leegte en banaliteit van zijn kleine bestaan.
Compleet verveeld met zichzelf en zijn leven gaat hij op zoek naar menselijke warmte en, betoverd door haar stem, papt hij aan met Lisa (inderdaad, de Anomalisa uit de titel), een grote fan die speciaal voor zijn lezing naar Cincinnati is afgezakt en er samen met een vriendin in een kamer in dezelfde gang verblijft. Van het één komt het ander, en ze beleven een kortstondige romance die de gevoelswereld van Michael helemaal overhoop haalt.
Dit klinkt niet echt als een ééndimensionale blockbuster waarna je fluitend uit de zaal verlaat, en het stop-motion aspect zal ongetwijfeld velen afschrikken, maar het is een van de meest oprechte portretteringen van de menselijke psyche die we de laatste tijd te zien kregen én een succesvolle comeback van Kaufman naar het witte doek.
Zeggen dat het ritme traag is, is een understatement. Elke scene kruipt langzaam voorbij en geeft de kijker een bijna onbehaaglijk gevoel bij het mistroostige en monotone bestaan van de protagonist. Het obligate telefoontje naar huis, het weerzien met een oude bekende, de oppervlakkige gesprekken met vreemden: alles komt heel herkenbaar over, waardoor je helemaal vergeet dat je naar een bende poppen kijkt, in plaats van mensen van vlees en bloed. Zelfs de seksscène tussen Michael en Lisa – inclusief het geklungel – komt onbeholpener en menselijker over dan de meeste van zijn live-action tegenhangers en is in tegenstelling wat je zou verwachten gezien het medium, geen onnozele vertoning.
Opvallend is dat er maar drie acteurs zijn die alle poppen van stemmen voorzien: David Thewlis (Michael Stone), Jennifer Jason Leigh (Lisa) en Tom Noonan (alle andere personages). Alle vrouwen buiten Lisa klinken dus allemaal opvallend mannelijk. Hiermee wordt de indruk gewekt dat Michaels wereld heel klein en eentonig is: de wereld bestaat uit hem, Lisa, en al de rest. Dit effect wordt nog versterkt door de gezichten van de poppen, die allemaal sterk op elkaar lijken. Dat het hotel “The Fregoli” heet is dus een expliciete referentie naar het gelijknamige identificatiesyndroom, waarin de patiënt ervaart dat iedereen één en dezelfde persoon is, wat in schril contrast staat met de boodschap die Michael geroutineerd van zijn papier afleest tijdens zijn lezingen aan zijn publiek: “look for what is special in each individual, and focus on that”.
Hoewel alles er bijna fotorealistisch uitziet, zitten er ook imperfecties ook in de poppen: elk hoofd is onderverdeeld in verschillende stukken die bij het animeren worden vervangen naargelang de verschillende gezichtsuitdrukkingen. De groeven van deze stukken werden in post-productie niet digitaal weggewerkt maar zijn bewust behouden. Die lijn realisme–surrealisme laat Kaufman dus op alle niveaus manifesteren, niet enkel in het verhaal en personages, én versterkt de dromerige sfeer die rond de film hangt.
Anomalisa is een verdere verkenning van de vaste thema’s van Kaufman: vervreemding, onbehagen en existentiële crises. Of om de held te citeren: “What is it to be human? To ache?”. De observaties zijn herkenbaar en spot-on, de humor werkt en de analyses van het dagelijkse leven zijn messcherp. Het is een film die ongetwijfeld hevige voor- en tegenstanders zal kennen vanwege het tempo, de stop-motion animatie en de zware, impliciete thematiek, maar iedereen die openstaat voor introspectieve cinema die je doet stilstaan en reflecteren zal hiervan smullen. Maar de kinderen laat je wel beter thuis.
