We gaan daar niet flauw over doen: wij mogen dan nog wel bijzonder graag films zien die je compleet murw geslagen in je stoeltje achterlaten, van een premisse als die van Beyond The Hills beginnen wij nu niet meteen te kirren van opwinding. Of zoals onze eigenste Vincent Van Peer het eufemistisch uitdrukte toen hij het programmaboekje van het Filmfestival van Gent eerder dit jaar doorbladerde: “Een tweeënhalf uur durend Roemeens drama dat zich afspeelt in een orthodox klooster op een besneeuwde heuvel in the middle of nowhere, echt swingend gaat dat toch ook niet zijn.” Maar alvorens u besluit Beyond The Hills zonder boe of bah links te laten liggen en alsnog een ticketje koopt voor Twilight: Breaking Dawn – Part II, willen we toch nog even dit meegeven: niet dat we het met zekerheid kunnen zeggen, maar waarschijnlijk zorgen tien nonnen in een klooster nog steeds voor een betere love story dan Twilight, én de regisseur van deze prent is Christian Mungiu, die vijf jaar geleden de Gouden Palm mee naar huis nam voor het straffe abortusdrama 4 Months, 3 Weeks & 2 Days. Ook Beyond The Hills viel overigens in de prijzen in Cannes, eerder dit jaar: Mungiu kreeg een award voor het beste scenario, en hoofdrolspeelsters Cosmina Stratan en Cristina Flutur – we kunnen niet allemaal Taylor Kitsch heten – mochten de prijs voor beste actrice onder elkaar verdelen.
De twee actrices vervullen respectievelijk de rol van Voichita en Alina, twee vriendinnen die hun jeugd samen in het plaatselijke weeshuis hebben doorgebracht en achteraf elk hun eigen weg zijn gegaan. Voor Voichita betekende dat een plaats in het orthodoxe klooster op de heuvel; voor Alina was dat eerst een leven in een gastgezin, vervolgens een jobje als serveerster in Duitsland. Ze lijdt echter onder de eenzaamheid en besluit Voichita terug op te zoeken, waardoor ze een tijdje in het klooster verblijft. Waar het de weg van God essentieel blijkt in het leven van Voichita, heeft Alina het bijzonder moeilijk met het repressieve geloof dat de kloostervader (Valeriu Andriuta) predikt, en ze probeert haar vroegere vriendin uit het klooster weg te halen. Alina’s stugge houding en bijwijlen agressieve reacties zorgen echter voor wantrouwen bij de nonnen en de priester, die geloven dat Alina God voortdurend afwijst.
Die conflictsituatie is niet uit Mungiu’s eigen koker voortgekomen; een gelijkaardige, slecht afgelopen situatie heeft immers echt plaatsgevonden in Roemenië in 2005. De Roemeense cineast keert dus niet terug naar de dictatuur van Ceaușescu uit de jaren ‘80, die de achtergrond vormde voor de problematische zwangerschap uit 4 Months, 3 Weeks & 2 Days. De grauwe, stedelijke context uit die film wordt ingeruild voor ruraal Roemenïe, en theoretisch gezien speelt Beyond The Hills zich af in deze eigenste 21ste eeuw. Dat is er echter niet aan te zien; het ascetische leven in het klooster werpt de tijdsgeest ettelijke decennia terug, en verder sluimert ook in Mungiu’s nieuwste prent dezelfde sfeer die zijn doorbraakfilm kenmerkte.
Die gelijkenissen zitten in de centrale vriendschapsrelatie – ook in 4 Months… waren de twee protagonisten hartsvriendinnen die elkaar door de miserie probeerden te sleuren – maar ook in Mungiu’s visuele eigenheid. De Roemeense regisseur is immers één van de weinige filmmakers die erin slaagt om de op een schoudercamera gestoelde, realistische stijl volledig te beheersen. Waar die semi-documentaire look de laatste tien jaar net iets te vaak verkeerd is gebruikt in sociaalkritische arthousefilms, slaagt Mungiu er als één van de weinigen in – de Dardennes kunnen dat bijvoorbeeld ook – om je de aanwezigheid van de camera te doen vergeten. De gemiddelde shotlengte is bijzonder lang, maar Mungiu’s observatiemorgen doet dat niet zo aanvoelen. Als kijker word je tot observatie gedwongen, en wat de personages overkomt voelt op die manier angstaanjagend dichtbij aan. Wat overigens niet wil zeggen dat er geen knappe dingen worden gedaan met die camera: let maar eens op een van de laatste scènes, waarin de subtiel wanhopige gelaatsuitdrukking van Voichita tussen de hele kloostergemeenschap in focus wordt gehouden, of de heerlijk trage tracking-in van het finale shot.
Dat het einde zo sterk is, pakt overigens goed uit: de lange speelduur is immers, zoals te verwachten viel, de achilleshiel van Beyond The Hills. Strak geconstrueerd is deze vertelling dus niet, en het tempo wordt zelden of nooit opgedreven: het is dan ook niet altijd even vanzelfsprekend om het kabbelende verhaaltje voor de volle tweeënhalf uur al je aandacht te geven. Anderzijds draagt de geduldige opbouw van de situatie wel bij tot het effect dat de slotsequentie heeft. De erg naturalistische acteerprestaties die Stratan en Flutur leveren – de hele film lang hangt er een innige spanning tussen de twee hoofdrolspeelsters – hebben daar overigens ook hun aandeel in, evenals de indringende rol van Andriuta als de repressieve prediker.
Wat Beyond The Hills echter bovenal van de doorsnee sociaalkritische miserieschets onderscheidt, is de subtiliteit en de evenwichtigheid waarmee Mungiu niet alleen zijn personages, maar ook de hele situatie tekent. Zelfs Requiem, de Duitse film uit 2006 die op een opvallend sensatieloze wijze een waargebeurd exorcisme ensceneerde, was eenzijdiger in zijn schets van het conflict tussen kerk en moderniteit. In Beyond The Hills wordt er haast nooit een expliciete veroordelende vinger uitgestoken: ondanks het erg strenge en repressieve karakter van de kloostergemeenschap en hun leider (‘Het is een zonde om een niet-orthodoxe kerk binnen te gaan’) schildert Mungiu ze niet af als religieuze gekken. De grens tussen religie en maatschappij wordt bovendien steeds in het midden gelaten; wanneer Alina een eerste epileptische aanval heeft, wordt ze door de nonnen meteen naar een ziekenhuis gebracht, en anderzijds is het een dokter die haar op een bepaald ogenblik aanraadt om de Psalmen te lezen.
Het maakt de uiteindelijke climax er alleen maar straffer op, ook al wordt die met dezelfde, registerende blik die de rest van de film kenmerkt in beeld gebracht. Toch had het geen kwaad gekund mocht Beyond The Hills een halfuur korter duren; de film gaat halverwege immers nogal gebukt onder zijn eigen speelduur. Dat neemt echter niet weg dat Mungiu erin is geslaagd om dezelfde stijl en kritische blik te behouden die ons van zijn Gouden Palmwinnaar zijn bijgebleven, zonder in herhaling te vallen. Knappe film, die bovendien tot nadenken stemt: u denkt dus toch beter nog even na alvorens dit kleinood links te laten liggen.
