Hoewel het doorgaans de meest onvoorspelbare
categorie is, is de kans dat ‘Rundskop’ over twee weken met de
Oscar voor Beste Buitenlandse Film naar huis gaat, betrekkelijk
klein. Topfavoriet is immers ‘A Separation’, een Iraanse film die
in dezelfde categorie eerder dit jaar al de Golden Globe
binnenrijfde. Ze weten ginder dus wel hoe ze een straffe film
moeten maken: in de jaren ’90 werd er zelfs van een heuse stroming
gesproken, de zogenaamde ‘Iranian New Wave’, en ook de roots van
Marjane Satrapi, die vijf jaar geleden het straffe ‘Persepolis’ op
pellicule plaatste, liggen in het voormalige Perzië. Hetzelfde
geldt voor Maryam Keshavarz, opgegroeid in de States, maar wel
Iraanse van nationaliteit. Net als Satrapi kaart zij prangend
problematische situaties in haar thuisland aan, in casu:
de nog altijd erg conservatieve visie die in een moslimstaat wordt
ervaren door experimenterende jongeren in ’t algemeen en lesbische
meisjes in ’t bijzonder.
Spilfiguren zijn Atafeh (Nikohl Boosheri) en
Shireen (Sarah Kazemy), twee meisjes van een jaar of twintig die
volwassen worden in een Teheran waar het westerse leven
binnensijpelt, maar ook hardhandig wordt teruggedrongen door de
religieuze orde. De eerste groeit op in een al bij al behoorlijk
ruimdenkend gezin: haar ouders zijn geen praktiserende moslims en
haar vader (Soheil Parza) spreekt luidop de wens uit dat ook zijn
dochter in de zee mag zwemmen (wat door de zedenwet betreffende
vrouwelijke kledij niet wordt toegestaan). Shireen daarentegen is
een wees – er wordt gesuggereerd dat haar antirevolutionaire ouders
het loodje legden onder het bewind van de Ayatollah – en de oom die
haar opvoedt wil haar zo snel mogelijk uithuwelijken. Probleem is
dat zij zich in de eerste plaats seksueel aangetrokken voelt tot
Atafeh, wat op z’n zachtst gezegd niet vanzelfsprekend is in een
land waar homofilie bij wet verboden is. De problemen culmineren
wanneer Atafehs broer Mehran (Reza Sixo Safai), een
ex-drugverslaafde die zijn heil heeft gevonden in een strenge en
conservatieve invulling van het geloof, zijn zus beschuldigt van
onreinheid en zijn eigen moslimplicht om een gezin te stichten,
graag zou vervullen door met Shireen te trouwen.
Met andere woorden, Keshavarz’ debuut is perfect
voer voor leerkrachten van het middelbaar onderwijs die hun
leerlingen willen trakteren op een educatieve trip richting cinema.
Dat kunnen wij alleen maar aanmoedigen – wij hebben nog altijd een
degout aan alles wat naar wiskunde of wetenschap ruikt – en daarom
is het jammer dat ‘Circumstance’ nooit echt het niveau haalt van
pakweg ‘Auf der anderen Seite’. Het probleem met veel films die er
zo openlijk voor uitkomen een problematische situatie aan te
kaarten, is immers dat de plot te vaak een middel wordt om die
situatie aan te klagen, terwijl het conflict eigenlijk inherent zou
moeten zijn aan een goed uitgewerkt scenario, dat zelf voldoende
waard is om er een sterke film mee te maken. Bij het bekijken van
‘Circumstance’ bekruipt je te vaak het gevoel dat bepaalde
elementen of scènes er alleen maar zijn om de strenge visie van de
gevestigde orde in de verf te zetten, zonder dat ze een functionele
positie in de vertelling krijgen.
Dat geldt vooral voor Mehran, een personage dat
gedurende de volle 107 minuten zo rechtlijnig wordt gehouden dat
het storend wordt. Het is perfect aannemelijk dat er een figuur
wordt gecreëerd die de verkeerde visie op de zaken incorporeert –
in de regel draait immers elke plot om een conflicterende situatie
– maar die visie wordt enkel interessant wanneer ze ook enige
menselijkheid meekrijgt. Ook al ziet hij de zaken in een te nauw
perspectief, dat wil wat ons betreft niet zeggen dat Mehran geen
mens van vlees en bloed mag zijn, die gevoelens en twijfels heeft,
en het is dan ook behoorlijk moeilijk om te aanvaarden dat de man
tot de beperkte kring van personages binnen eender welk genre
behoort dat er in is geslaagd om zijn verleden onwaarschijnlijk
gemakkelijk en definitief achter zich te laten.
Bovendien krijgt Mehran binnen de plot een
behoorlijk onwaarschijnlijke taak te vervullen. De man is blijkbaar
handig met technische spielereien en zet het huis dan ook vol met
verborgen camera’s, die hem in staat stellen om te zien hoe zijn
zus en haar vriendin elkaars dromen delen van een leven als
zangeres in het westen en ’s nachts al eens een beetje liefkozend
aan elkaars borsten durven zitten. Dat is een ingreep in het
verhaal die nu eens totaal géén functie heeft, zelfs niet binnen de
homofilieproblematiek-context, en de film een uppercut van
ongeloofwaardigheid toedient waarvan de prent nooit meer helemaal
recupereert.
En dat is zonde, want met momenten smijt Keshavarz
behoorlijk beklijvende cinema op het scherm. Hoewel sommige scènes,
vooral diegene die zich op feestjes afspelen, nogal rommelig in
beeld gebracht zijn, slaagt de jonge regisseuse er nu en dan in om
stevig wat emotionele spanning uit haar camera te toveren, alsook
een paar shots waaruit de seksuele toenadering perfect
geloofwaardig naar voren komt – met dank aan de zeer menselijke
prestaties van Nikohl Boosheri en Sarah Kazemy, die beide duidelijk
op hun best zijn wanneer ze hun rol ingetogen moeten invullen en
niet losbandig moeten staan wezen in een nachtclub. Het mooiste
moment uit de hele film is echter een dialoog tussen Atafeh en haar
vader, tijdens een kleine trektocht, waarbij de vader-dochterliefde
langzaam wordt ingeruild voor een generatieconflict. Dat die vader
zowel wantrouwend toekijkt hoe zijn zoon is vervallen in een
fanatieke invulling van de Islam, maar het tegelijk ook moeilijk
heeft met het soms wat te losbandige leven dat zijn dochter leidt,
maakt van hem ook het meest interessante personage uit de film.
Maar helaas: zulke momenten van filmische
schoonheid komen te weinig bovendrijven om de vele mankementen van
het scenario te doen vergeten. Het gebrek aan subtiliteit dat
jammer genoeg ‘Circumstance’ vrijwel voortdurend typeert, trekt te
veel aandacht naar de zwakheden van de prent en te weinig naar de
kwaliteiten ervan, hoewel ook die er zeker zijn. Ik twijfel er niet
aan dat de problematiek in Iran behoorlijk urgent is, maar ik zou
er veel meer van de indruk zijn, mocht die verpakt worden in meer
beklijvende en vooral meer subtiele cinema.
