Beweren dat deze anderhalf uur durende documentaire nieuwe inzichten schenkt zou de waarheid geweld aandoen, maar het biedt wel een intrigerend en genuanceerd beeld van een artiest wiens nalatenschap niet zo eenduidig samen te vatten valt als wel eens gedacht wordt. De vele contrasten in Brötzmanns leven en werk staan op het voorplan.
De eerste minuten zijn ongetwijfeld herkenbaar voor wie ooit een concert van de man bijwoonde: de rust voor een concert, het onbewogen klaarmaken van de instrumenten, met muzikanten die in gedachten verzonken zijn, rustig hun tijd nemen en na de voorbereiding niet meer nodig hebben dan een simpele knik. Want dan: WHAM!, schieten ze uit de startblokken, met het kenmerkend harde blaaswerk van de Duitser en hyperenergiek weerwerk van de medemuzikanten, in dit geval Marino Pliakas en Michael Wertmüller van het geweldtrio Full Blast. Die balans tussen haast meditatieve kalmte en verpulverende power, tussen emotionele ascese en bulderdrang, is een constante doorheen Soldier Of The Road. Net zoals benadrukt wordt dat afbraakwerk essentieel is om aan iets nieuws te kunnen bouwen. Of hoe een collectieve vrijheid (van bijvoorbeeld het Chicago Tentet) enkel mogelijk is als het individu zichzelf kan zijn. Het een kan niet zonder het ander.
Het beeld dat je van de muzikant/schilder/graficus krijgt is dan ook niet dat van een hondsdolle maniak die doelloos fulmineert tegen vanalles en nog wat. De woede zit er zeker in en is ook een drijfveer. Het besef dat onrecht en ongelijkheid nog centraal staan in de wereld laat deze naoorlogse artiest niet koud, maar de begeestering van z’n werk wordt ingegeven door meer dan alleen maar sociale bewogenheid. Er is immers ook dat Duitse verleden, dat bij een hele generatie jongeren zorgde voor een last op de schouders, eerder schaamte dan schuldgevoelens. Het is volgens Brötzmann ook een van de redenen waarom de Duitse improvisatie in de jaren zestig net iets harder en bruter was dan in andere landen. De jonge artiesten wilden koste wat kost komaf maken met een traditie uit een beladen tijdperk. Het kan ook geen toeval zijn dat Machine Gun, de opruiende improvisatieklassieker, opgenomen werd in mei 1968.
Eén van de vele manieren om om te gaan met traditie is ze je eigen maken en van daaruit leren werken aan iets nieuws. Met Evan Parker en Willem Breuker omringde Brötzmann zich met technisch superieure muzikanten, die de technische mogelijkheden en beperkingen van hun instrument door en door kenden en vertrouwd waren met voorgaande generaties. Brötzmann kreeg nooit die leerschool, en vormde als autodidact z’n eigen stijl, ook al betekende het dat hij jarenlang speelde met fout of slecht materiaal. Het belangrijkste was echter dat hij kon werken aan een eigen geluid, een aanpak die tot op de dag van vandaag onmiskenbaar de zijne is. Het is bovenal het verhaal van een artiest die snakt naar vrijheid en persoonlijke expressie.
Soldier Of The Road besteedt voldoende tijd aan de geschiedenis en de esthetiek van de kunstenaar: heel wat aandacht gaat namelijk naar parallellen die getrokken worden met zijn schilderwerk en grafische kunst. De voorliefde voor het donkere is in al zijn disciplines een constante, net als een fascinatie voor het Duitse landschap, gaande van de wilde natuur tot het typische stadsbeeld van thuisbasis Wuppertal met de typerende schwebebahn. Het leidt tot een totaalbeeld van een artiest die doorgaans de muziek voor zich laat spreken. De aanwezigheid van drie collega’s die meewerkten aan Machine Gun is ook een meerwaarde: terwijl pianist Fred Van Hove een uitleg geeft over de natuur van de improvisatie (je moet het lef hebben om succesformules overboord te gooien) en Bennink een eindje wegmijmert over de Gouden Tijden (toen Brötzmann & co. vaak mochten opdraven op communistische evenementen), heeft Evan Parker het over de strijd met de tenorsax.
Er zijn ook een paar jongere collega’s die even aan het woord komen (Mats Gustafsson, Ken Vandermark), maar hun bijdrage is, ondanks een gulle greep fragmenten van o.m. het Chicago Tentet, Sonore en het Damage Is Done-kwartet, eerder beperkt. Het zou geen kwaad gekund hebben om Brötzmann vanuit een iets hedendaagser perspectief te benaderen door zijn volgelingen aan het woord te laten, al kan je stellen dat één film dan niet volstaat. Je zou ook kunnen zeggen dat de verpakking van en informatie bij de DVD eerder aan de karige kant zijn, ook al krijg je er een uur bonusmateriaal bij. Al bij al is Soldier Of The Road een verzorgde en mooi in beeld gebrachte film met degelijke concertopnames en een boeiende duik in het archief, aangevuld met sprekende interviews en enkele verrassende momenten. Een must voor elke Brötzmannfanaat en een aanrader voor wie de Europese free jazz/improvisatie een warm hart toedraagt (of wil ontdekken).
