“What’s your favorite scary movie?,” kraakte de
vervormde stem aan de andere kant van de lijn terwijl Drew
Barrymore’s popcorn in de fik schoot, en het horrorgenre zou,
for better or worse, nooit nog hetzelfde zijn. Wes Craven
zorgde in 1996 voor een heropleving van de slasherfilm
door het te parodiëren in ‘Scream’, één van de eerste postmoderne
knipoogfilms, die vrolijk speelde met de conventies van het genre.
‘Scream 2’ was een verrassend sterke opvolger, waarna de trilogie
als een soufflé in elkaar zakte in wat the final act had
moeten zijn, ‘Scream 3’. De reeks werd tot in den treurde
geïmiteerd en gespoofd, tot het hele gegeven zo dood als
een pier leek. Wat ons betreft hadden ze het rustig zo mogen laten,
maar nee: we schrijven 2011 en ghost face is terug in
‘Scream 4’.
Het verhaal laat zich snel samenvatten: Sidney Prescott (Neve
Campbell), keert terug naar Woodsboro om het boek te promoten dat
ze, blijkbaar met enige vertraging, heeft geschreven over haar
ervaringen. Daar ontmoet ze Gale Weathers (Courtney Cox) opnieuw,
die ondertussen al tien jaar lang getrouwd is met sheriff Dewey
(David Arquette). Ze brengt ook een bezoekje aan haar nicht Jill
(Emma Roberts). Grote verrassing: Sidney heeft nauwelijks een voet
in haar geboortestadje gezet of de eerste lijken vallen al met een
sappige splatsj ter aarde.
Veel meer valt er over de plot eigenlijk niet te vertellen,
behalve dan dat alle personages zich er van bewust zijn dat de
nieuwe moordenaars een soort reboot willen fabriceren van
de originele moorden uit de eerste ‘Scream’. Sequels zijn
ouderwets, tegenwoordig moet je aan krek dezelfde gebeurtenissen
een frisse draai geven – niet zozeer ‘Scream 4’, als wel ‘Scream
2.0’. De structuur van de originele film wordt dan ook min of meer
overgenomen, met genoeg varianten om officieel te kunnen spreken
van een update voor de Facebookgeneratie.
In de praktijk komt het er op neer dat Craven en Williamson al
vanaf de eerste minuut een ietwat vermoeiend spelletje met hun
publiek beginnen te spelen, dat zich laat samenvatten als: “Wedden
dat we slimmer zijn dan jullie?” Ze weten dat hun publiek de regels
van de slasherfilm kent. Ze weten ook dat wij verwachten dat ze die
regels zullen breken om verrassend uit de hoek te komen. Ze weten
zelfs dat wij weten dat ze dat weten. En zo kan je door blijven
gaan, in een eindeloze spiraal aan geforceerde slimmigheid. Een
eenvoudig voorbeeld: een vrouw zit in haar wagen en ghost
face springt plotseling op de motorkap. Ze krijgt haar auto
niet gestart. Ghost face verdwijnt. In een traditionele
horrorfilm zou die vrouw zo dom zijn om uit haar auto te stappen en
aan flarden gesneden te worden. De eerste ‘Scream’ zou die regel
bewust overtreden en haar in de auto laten blijven, onder het
motto: “Ik heb genoeg griezelfilms gezien om te weten dat ik niet
naar buiten mag gaan”. Maar dit is ‘Scream 2.0’, en de makers weten
dat wij het onverwachte verwachten. Dus wat doen ze? Ze gaan nog
een stap verder (of ze zetten eigenlijk een stap terug, bekijk het
zoals je wilt) en laten haar tóch uit de auto stappen. Hebt u min
of meer door hoe het werkt? Het doorbreken van genreregels is
zodanig courant geworden, dat het ook weer een regel op zich is
geworden. Craven en Williamson beseffen dat, en dus zetten ze de
volgende stap en doorbreken ze de regel dat je alle regels moet
doorbreken. Zo zie je maar: een film kan een punt bereiken waarop
hij zodanig postmodern is, dat hij zichzelf inhaalt en weer uitkomt
bij een bizarre vorm van classicisme.
Daar komt nog bij dat alle personages constant zichzelf lopen te
analyseren in functie van horrorfilms. Een flik stapt uit een wagen
en zegt, zonder er bij na te denken: “I’ll be right back.”
Waarop hij zich realiseert dat je dat in een griezelfilm niet mag
zeggen, omdat je dan gegarandeerd niét right back zult
zijn. Hij blijft dan maar zitten. Een ander personage zegt:
“Vroeger overleefde alleen de maagd een slasherfilm, tegenwoordig
moet je al haast lesbisch zijn om er levend doorheen te raken.”
Jaja, “meta” dat het allemaal is, daar is geen naam voor. Maar
eerlijk gezegd vond ik heel dat spelletje nogal vermoeiend en
zinloos. Wat de laatste ‘Shrek’-films met de animatiekomedie deden,
doet ‘Scream 4’ (net zoals ‘Scream 3’, eigenlijk) met de
horrorfilm: hij verzuipt hem in een dikke laag zelfreferentiële
in-jokes. Het is belangrijker om hip te zijn, om het
publiek te laten weten dat je mee bent met de grap, dan om écht een
spannende film af te leveren. Zoals één van de personages aan het
begin van de prent het zelf al zegt: “Al die meta-bullshit is zó
1996!”
Geen wonder dan, dat ‘Scream 4’ pas tijdens het laatste half uur
echt tot leven komt. Op dat moment komt de finale namelijk op gang
en vergeet de film (min of meer dan toch) zijn ambitie om ten alle
tijden de hipste gast in de kamer te zijn. Op dat moment wordt
‘Scream 4’ alsnog een echte slasher, met een indrukwekkende
ontknoping, die zich inderdaad kan meten met het slot van
de originele film. Craven regisseert zijn laatste akte met zoveel
gevoel voor timing en suspense, dat een mens zich spontaan afvraagt
waarom hij al die flauwe ons-kent-ons onzin niet gewoon achterwege
heeft gelaten en er een echte griezelfilm van gemaakt heeft. Het
stoort zelfs niet dat Craven voor de vierde keer op rij een nogal
naïef Scooby-Doo-einde aan zijn film breidt, waarin de moordenaar
zijn/haar masker aftrekt om een lange monoloog te houden over
zijn/haar motieven. Dat hoort er nu eenmaal bij.
Blijven er nog de acteurs, die doen wat ze moeten doen in rollen
die weinig van hen verlangen – Neve Campbell moet rennen en gillen,
David Arquette moet dommig uit zijn oogjes kijken en Courtney Cox
moet de arrogante bitch-met-het-gouden-hart spelen. Tja, ze vullen
die personages afdoende in. Grootse acteurs zijn het allemaal niet,
maar dat is hier dan ook niet nodig.
‘Scream 4’ mag zich dan nog zo clever profileren, eigenlijk is
het gewoon een overbodige sequel. Minder ergerlijk dan deel drie,
maar daar is dan ook wel zowat alles mee gezegd. Kunnen we de
knipoog-cinema dan nu definitief voor bekeken houden,
alstublieft?
