Elk jaar opnieuw hebben we het vlaggen: dan zie je op het
Filmfestival van Gent zo’n dertig films op tien dagen tijd, en
verdomd als je uitgerekend de winnaar niet altijd gemist hebt. In
2010 was het opnieuw raak met ‘Die Fremde’, een Duits drama over
een conflict tussen een Turkse vrouw en haar eigen familie. De film
werd op voorhand niet aangekondigd als één van de grote titels,
maar bleek zowaar een enorme crowd pleaser, waarrond
steeds enthousiastere buzz ontstond. Nu, zo’n vijf maanden
later, komt de film in gewone roulatie en hebben we het voordeel om
hem te kunnen zien buiten het ietwat artificieel opgepompte
sfeertje dat je op een festival nu eenmaal hebt (of behoren films
als ‘The Market’ en ‘Ten Canoes’ tot uw all time
favorites, misschien?). Het verdict, los van de hype: ‘Die
Fremde’ is een degelijk drama over een belangrijk onderwerp. Maar
laten we eerlijk zijn: de film is niet vrij van enige meligheid en
een strakker tempo had ook geen kwaad gekund.
Duitse actrice Feo Aladag maakt haar regiedebuut met dit
multiculturele drama, dat draait rond Umay (Sibel Kekilli), een
jonge vrouw van Turkse origine, die opgroeide in Duitsland, maar na
haar huwelijk in Istanboel ging wonen. Haar man is niet echt wat je
noemt “een verlichte geest”. Umay krijgt regelmatig een pak slaag
en hun zoontje Cem wordt wel eens in een kelder opgesloten. Op een
bepaald moment beslist Umay dan ook dat het stilaan welletjes is
geweest en vlucht ze met haar kind terug naar Berlijn. Haar familie
is echter niet zo begripvol als ze had gehoopt: door een scheiding
brengt ze schande over iedereen, krijgt ze te horen. “De hand die
slaat, is ook de hand die troost.” Wanneer Umay het definitief
vertikt om terug te keren naar haar man, wordt ze dan ook een
verschoppeling in haar eigen gezin en gemeenschap.
Dergelijke verhalen liggen natuurlijk per definitie gevoelig. Je
wil niet verzanden in neerbuigend cultureel relativisme, waarin je
de gekste dingen maar goedpraat omdat “dat nu eenmaal zo gaat bij
die mensen”. Maar anderzijds heb je wel de verplichting om
genuanceerd te blijven en de moslimcultuur niet eenzijdig af te
schilderen als een haatdragende godsdienst van eremoorden, vol
bloeddorstige fanatici. (Wat dat laatste betreft, krijg ik
sporadisch nog wel eens nachtmerries van het melodrama ‘Not Without
My Daughter’ met Sally Field. Heeft iemand dàt ooit gezien?) Het is
een balanceeract waar Aladag opzienbarend goed in slaagt. In feite
vertelt ze hier een verhaal over feilbare, maar zeer menselijke
individuen, die vastzitten in een eeuwenoude manier van denken en
leven, waaraan ze niet kunnen ontsnappen. Wanneer de vader van Umay
zegt dat haar scheiding schande zal brengen over de hele familie,
overdrijft hij niet. Het huwelijk van Umay’s zus springt bijna af
omdat de vader van de bruidegom opeens zo zijn bedenkingen krijgt.
Haar broers worden in een discotheek aangesproken op hun “hoer van
een zus”. Het is geen nieuwe vaststelling, maar ongetwijfeld een
terechte: de sociale controle is in de moslimgemeenschap moordend,
en zeker voor de jongere generatie is het niet evident om een
spagaat te blijven maken tussen westerse en islamitische
waarden.
In de praktijk levert dat een hard drama op, dat tijdens het
eerste uur rustig zijn tijd neemt om de situatie tot het kookpunt
te brengen, en daarna begint te renderen met de ene dramatische
confrontatie na de andere. Het is dan ook in dat tweede uur dat
Aladag soms vervaarlijk dicht tegen het platte sentiment komt: ze
heeft tijdens de hele eerste helft van ‘Die Fremde’ zitten werken
om haar publiek mee te krijgen, en bij god, ze zàl incasseren op
die inspanningen. Er zit naar het einde toe nauwelijks nog een
scène in de film waarin Sibel Kekilli geen tranen met tuiten huilt
– ze houdt een monoloog op het huwelijk van haar zus waarbij het
snot watervalgewijs uit haar neus stroomt, en zelfs dat is nog
klein bier vergeleken met momenten waarop ze afgerammeld wordt door
haar broers of ruwweg verstoten wordt door haar vader. Dit alles
voor de vochtige bambi-ogen van haar kleuter, uiteraard. Aladag
lijkt zich zelf ook erg bewust te zijn van het gevaar op meligheid
– daarom ook dat ze zo haar best doet tijdens het eerste uur om dat
allemaal zorgvuldig op te bouwen – maar ze slaagt er maar
gedeeltelijk in om een gevoel van emotionele overdaad te vermijden.
Vergelijk het gerust met ‘Submarino’ van Thomas Vinterberg. Ook die
film was goed gemaakt, maar stapelde zoveel miserie bovenop miserie
dat het na een tijdje manipulatief ging aanvoelen. ‘Die Fremde’
heeft van dat zelfde fenomeen last, zij het dan wel in veel mindere
mate.
Niet dat dit de film plots een mislukking maakt. ‘Die Fremde’ is
wel degelijk een meeslepende prent, met een aantal ijzersterke
scènes en bovenal een glorieuze acteerprestatie van Sibel Kekilli.
Er was een tijdje geleden veel te doen rond het feit dat Kekilli
ooit nog in enkele pornofilms meespeelde, voordat ze de overstap
maakte naar reguliere cinema met Fatih Akins ‘Gegen die Wand’.
Moraalridders van alle overtuigingen kropen op hun paard, maar
probeer maar eens te ontkennen dat de dame een stukje kan acteren.
Het feit dat ‘Die Fremde’ niet definitief over de top gaat met zijn
sentiment, is voor een groot deel aan haar prestatie te danken.
Kekilli draagt de film moeiteloos en geeft het hele verhaal een
sterke fond van geloofwaardige emotie.
‘Die Fremde’ is een intelligente film, waarin een actueel
onderwerp op een bedachtzame manier wordt benaderd. Er wordt
uitstekend geacteerd en hoewel de regisseur best een kwartiertje
van haar speelduur had mogen pitsen (moeten we Umay per sé eerst
dertig seconden over straat zien lopen vooraleer ze bij één van de
andere personages aanklopt?) ben je wel mee met het verhaal. Alleen
jammer dat Aladag haar aanval op onze traanklieren regelmatig met
een héél ver geopend vizier uitvoert.
