Het ergste dat Peter Jackson met zijn ‘Lord of the
Rings’-trilogie heeft aangericht, was niet dat we aan het einde
van ‘Return of the
King’ moesten aanschouwen hoe Frodo en de andere hobbits een
geïmproviseerde gay folk dance uitvoerden op een bed, maar
wel dat het succes van de films ervoor zorgde dat Hollywood massaal
de rechten opkocht van elk fantasy-boek dat er maar uitzag
alsof het evenveel succes zou kunnen hebben. Er ontstond een ware
shopping spree onder romans die zich leenden tot een
gelijkaardige franchise: veel vreemde creaturen met
absurde namen, veel actie, liefst kinderen in de hoofdrol, een
verhaal waar je makkelijk vervolgen op kunt blijven bedenken, en
een shitload aan CGI die de afstand tussen de film en het
videogame dient te verkleinen. Tot op heden blijft het echter
wachten op een nieuwe ‘Lord of the Rings’ of
‘Harry Potter’.
‘Eragon’ werd
een complete flop en het pastorale sprookje ‘Chronicles of Narnia’
deed het ook lang niet zo goed als verwacht. ‘The Golden Compass’
is de recentste poging om een nieuwe fantasy-reeks te
vinden die nog lang zal kunnen doorgaan nadat Harry Potter over
twee films met pensioen gaat. Het is dus nù het moment om duidelijk
te maken dat u dat niet ziet zitten, door hem tijdig te
boycotten.
Het verhaal speelt zich af in een parallel universum, waarin de
ziel van mensen zich niet in hun lichaam bevindt, maar continu met
hen meeloopt in de vorm van een (door meer of minder geloofwaardige
computeranimatie gecreëerd) dier, dat voor het gemak een daemon
wordt genoemd. Sommige mensen geloven dat er nog veel meer
universums bestaan, waarmee ze verbonden zijn via een mysterieuze
substantie, die ze – omdat de verbeelding nu eenmaal érgens z’n
grenzen moet hebben – simpelweg Stof noemen. Maar het Magisterium,
een organisatie die ergens tussen een regering en de kerk in ligt,
wil niet weten van Stof of het bestaan van andere werelden. Zij
willen de bevolking ervan overtuigen dat er enkel deze
werkelijkheid bestaat, onder hun autoriteit. De pakweg tienjarige
Lyra (Dakota Blue Richards) komt terecht in een uitgebreid complot
van het Magisterium om kinderen hun daemon (en dus hun ziel) af te
pakken, in de hoop een generatie willoze, makke schapen te creëren,
die niet meer op zoek zal gaan naar iets anders dan de wereld die
ze door de autoriteiten aangeboden krijgen.
De plot vertakt zich nog veel verder, met een compas dat op
simpel verzoek het verleden van eender welk personage toont (handig
om snel een back story aan nevenfiguren te geven), Daniel
Craig als de beeldenstormende nonkel van Lyra, Nicole Kidman als
ijzige bitch van het Magisterium, een roedel ijsberen die
mij voortdurend deden denken aan de reclamefilmpjes van Coca-Cola
en Eva Green als een heks van wie we weten dat ze een heks is omdat
ze op de Noordpool rondloopt op blote voeten. Dat moet potverdekke
koud zijn aan de teentjes.
Maar de kans dat het u allemaal veel zal kunnen schelen, lijkt
me redelijk klein. Het verhaal, gebaseerd op het eerste deel van
een romantrilogie van Philip Pullman, is een generisch samenraapsel
van elementen die we al beter hebben gezien in andere films. De
dictatoriale overheid waartegen gerebelleerd moet worden, het
kleine meisje in gevaar, haar vaderfiguur, de avonturier die haar
komt helpen, en voorwaar een bona fide “Luke, I am your
father”-moment, zij het dan met minder aplomb uitgevoerd…
Zelfs de voornaamste ijsbeer in het verhaal (met de stem van Ian
McKellen) is een soortement verbannen prins die zijn rechtmatige
plaats op de troon van de ijsberen gaat opeisen. Krèk Aragorn in
‘Lord of the Rings’ dus, maar dan met een donzige witte pels. Die
clichématige plotwendingen worden overigens ook niet geholpen door
de ietwat overgecompliceerde premisse (ik zat me voortdurend af te
vragen of het gemiddelde kind van twaalf wel méé zou zijn), of door
de gortdroge, plechtstatige toon waarmee het hele gebeuren zich
ontwikkelt. Ik kan me niet herinneren een enkele grap gezien te
hebben in de hele film. ‘The Golden Compass’ neemt zichzelf
dodelijk serieus, waardoor hij na een tijdje behoorlijk pompeus
gaat lijken en zelfs een paar bad laughs scoort. Het heeft
iets heel fouts om Ian McKellen als ijsbeer aan een prepuberaal
meisje te horen vragen: ‘You want to ride me?’ Maar
misschien ligt dat gewoon aan mij. De silly namen staan
overigens ook alweer in de afslag, hoewel ze ditmaal nog net iets
onnozeler overkomen omdat ze meestal maar enkele letters
verschillen van het gewone Engelse woord: Gypsians in
plaats van gypsies (zigeuners). Norroway in plaats van
Norway. Dat soort dingen. In vaktermen heet dat ook wel eens
bulleshyte.
De voorbije weken is er in de VS een mini-controverse
uitgebroken omdat ‘The Golden Compass’ (hou u vast)
atheïsme zou prediken. Dat ‘The Chronicles of
Narnia’ een nauwelijks verholen reclamespot was voor de
katholieke kerk was geen enkel probleem, maar een verhaal dat een
moreel bestaan predikt zonder dat daar een God aan vasthangt is
uiteraard des duivels. Dat anti-klerikale element was schijnbaar
echt wel aanwezig in de boeken, waar het Magisterium gelijkstond
aan de kerk – een instelling die zijn eigen geloofssysteem aan
anderen wilt opdringen om zijn macht te behouden. Maar in de film
wordt die subtext zorgvuldig bijgevijld tot het verhaal hooguit nog
refereert naar alle machtsstructuren die mensen misbruiken. Zo gaat
dat nu eenmaal als je volk op de been wilt brengen in de VS.
Niet dat kinderen ooit de link met religie gelegd zouden hebben;
waar het echt om draait, is het holle CGI-spektakel dat regisseur
Chris Weitz (van ‘American Pie’-roem) gefabriceerd heeft. Er raast
de hele tijd van alles over het scherm, maar een sterke
verhaallijn, een hart of een ziel valt er niet in terug te vinden.
Laat staan een statement over de kerk. De acteurs lopen er een
beetje verloren bij. Niemand van hen lijkt echt te weten wat ze met
hun personage moeten aanvangen, met Nicole Kidman als het ergste
voorbeeld daarvan. Ze heeft geen flauw idee wat voor iemand ze nu
aan het spelen is, zodat ze maar kiest voor een neutrale, ijskoude
blik die de hele film lang geen centimeter verschuift. Haar
gezichtsuitdrukking is bestendig tegen orkanen, aardbevingen, het
smelten van de poolkappen en alle emoties die eventueel ooit in het
script gezeten hadden kunnen hebben. Misschien.
‘The Golden Compass’ is de eerste would-be blockbuster
van het eindejaarsseizoen. Het zou wel eens een koude, miserable
kerst kunnen worden als we niets beters krijgen dan dit.
