Van LCD Soundsystem tot Philip K Dick, van Pavement tot Bo Diddley, allen hebben ze één ding gemeen: ze zijn fan van The Fall, of citeren ze als een belangrijke invloed op hun muziek en teksten. Met alweer een nieuw studioalbum en een aankomende autobiografie van postpunkmessias Mark E Smith nemen we het fenomeen dat The Fall en zijn frontman is eens onder de loep.
32 jaar, zolang is The Fall al bezig. Het is een eeuwigheid voor een groep met zo’n tumultueuze geschiedenis, maar meer dan ooit lijken ze springlevend. Nochtans had niemand, zelfs de groeps grootste fan John Peel niet, hen een lang leven gegeven. Genoemd naar La Chute van existentialistische schrijver Albert Camus ontstond The Fall vooral in de nasleep van het ondertussen legendarische optreden van The Sex Pistols in de Free Trade Hall te Manchester, waar de ongeveer 40 aanwezigen elk al gauw zelf zouden uitgroeien tot bekende muziekiconen: Tony Wilson, Morrissey, Ian Curtis en de andere leden van Joy Division, de leden van de Buzzcocks en Mark E Smith. Smith was toen een tiener uit het naburige industriestadje Salford die de school net achter zich had gelaten en nu moest werken op de scheepsdokken om zijn dagen te vullen. Wat het optreden zo speciaal maakte, was het feit dat mensen die hielden van Captain Beefheart, repetitieve krautrockgroepen, Patti Smith en garagerock elkaar vonden en bandjes begonnen te vormen die met hun creatieve kijk op die muziek mee de tweede punkgolf eind jaren zeventig zouden bepalen. The Fall was er zo eentje van: Smith verzamelde gelijkgezinden om de poëzie die hij in zijn vrije tijd schreef van de nodige muziek te voorzien. Het gerotzooi werd na een klein jaar met de eerste line-upveranderingen voor het eerst live gebracht. De rommelige en aparte punk van The Fall stond in scherp contrast met de new wave-groepen van dat moment, en maakte zo al snel de nodige indruk maakte.
En zo begon de groep aan haar muzikale reis langs pubs en zaaltjes in binnen- en buitenland, één die gekenmerkt zou worden door de nodige spanningen binnen én buiten de groep, van oude en nieuwe groepsleden, en van muzikale dalen die even snel weer ingeruild werden voor glorieuze hoogtepunten. Het begin van een parcours ook waarin de groep alleen maar deed (en doet) wat Smith wil, die zich ook niets aantrekt van de negatieve reacties. Integendeel: die lijken het beest alleen maar te voeden. In 1980 namen ze de liveplaat Totale’s Turns op in clubs en pubs waar de publieke reactie tussen onverschilligheid en vijandigheid schippert. Die liveplaat legt nog het best de chaotische relatie bloot tussen de bandleden onderling en de band en het publiek. Smith provoceert het verbouwereerde publiek, en roept "Fucking get it together instead of showing off!" naar drummer Mike Leigh als die afwijkt van wat er gespeeld moet worden. Mede onder invloed van Smiths vriendin en manager Kay Carroll groeien de eerste drie jaren van de jaren tachtig uit tot de meest tumultueuze, vijandige maar ook creatieve periodes van The Fall. De groep lijkt te leven van de spanning en constante doorstroming van vers bloed, en de klassiekers volgen mekaar op: Grotesque (After The Gramme), de Slates-e.p., en het geweldige Hex Enduction Hour. Ook de ondertussen legendarische sessies voor hun grootste fan John Peel volgden elkaar snel op.
Een Amerikaanse tour schudt de kaarten echter dooreen: Kay Carroll vertrekt, en Smith loopt de jonge gitariste Laura Salenger tegen het lijf. De twee trouwen, en Brix Smith zal een belangrijke factor zijn in het streven van de groep naar meer succes en de nodige singles. Van ’83 tot en met ’89 groeien ze uit van een op zichzelf staande postpunkgroep tot een licht excentrieke popgroep met de nodige singles in de Engelse hitlijsten. The Fall schrijft muziek voor balletten, toont zichzelf in muziekprogamma’s op TV en het Smith-koppel is zelfs enige tijd fixatie van de minder ethisch getinte pers. Maar sprookjes duren nooit lang: in 1989 loopt hun huwelijk op de klippen, het startsein voor de jaren 90 die gevuld zijn met een hoop zwarte bladzijden: zwakkere platen, belabberde optredens, een groot verloop en een hoop drugsmisbruik. Het absolute dieptepunt wordt bereikt in ’98, wanneer tijdens een concert in New York Smith neergeslagen wordt door zijn groepsleden, hij vervolgens zijn vriendin Julie Nagle een slag verkoopt en hij dronken afgevoerd moet worden door de politie. The Fall leek ten dode opgeschreven. Maar ondanks enkele dieptepunten en wat personeelsverloop is het nieuwe millennium een verademing geweest voor de groep. The Fall is een garagerockgroep geworden. Maar een verdomd goede die met een postpunkgevoel voor experiment toch trouw gebleven is aan zijn eigen roots, en ook een groep die niet minder dan degelijke albums aflevert aan zijn trouwe schare fans. De toekomst lijkt terug open te liggen.
Kerstkaarten en sigarettenpeuken
In dit hele verhaal is Smith dus de enige constante. Begeesterd groepsleider of dictator, genie of agressieve dronkenlap; de meningen lijken te verschillen. De arbeiderszoon uit Salford is een enigma geworden voor zowel de fans als de buitenstaanders. Hoezeer hij dan wel geprezen mag worden voor zijn teksten en muziek, men kan er moeilijk onderuit dat een titel als pop’s grumpiest niet geheel onverdiend is. Want niet alleen leidt hij de muzikanten in zijn groep — want het is wel degelijk zijn groep!— als een horde Spartaanse krijgers die bij de minste speelfout de volle laag en een stempelbiljet mogen verwachten, ook tegen mensen die erbuiten staan, en dan vooral journalisten, is hij onvoorspelbaar. Smith stuurt dan wel jaarlijks zijn kerstmiskaartje naar de NME-redactie, journalist Mark Beaumont van het magazine moest zichzelf ooit verdedigen tegen diezelfde Smith die als een doorgeslagen wildeman hem tegen de grond had gemept en hem daarna in de nek wou bijten. Ook een interview met een van speed bolstaande Smith in 1998 begon met een sigarettenpeuk die bijna in het oog van de journalist werd uitgedoofd, waarna hij stennis begon te schoppen in de pub (waar anders?) waar het interview plaatsvond. En zo heeft iedereen wel zijn Mark E Smith-verhaal. Damon Gough van Badly Drawn Boy kreeg na een show plots het gezelschap van Smith in zijn auto, die in Gough een taxichauffeur zag. De stomdronken zanger werd thuis afgezet, en Gough werd "betaald" met het typerend leren vestje van Smith dat hij achterliet in de auto.
De interessantste verhalen komen echter van de kant van de muzikanten. Hun ervaring is dat je niet speelt in The Fall, maar dat je de groep leeft in al zijn onvoorspelbaarheid, paranoia en woede-uitbarstingen. Smith stond er bijvoorbeeld om bekend taperecorders te plaatsen in de kleedkamers van de groep, waarna hij ze met de negatieve commentaar op zijn persoon confronteerde in de tourbus. Slechte optredens worden bestraft met vuistgevechten en stoelwerpen, en één verkeerd woord kan weleens betekenen dat je achtergelaten wordt in het eerste tankstation of motel onderweg. Het lijkt alsof de groep geleid wordt als een voetbalploegje uit de lagere klassen, waarin jongens van straat geplukt worden om te spelen en even snel er weer uitgezwierd worden. Een echte working class-mentaliteit van tucht, discipline en een goed pak slaag, die door Smith met veel respect wordt aangehangen.
Die bizarre relatie tussen frontman en muzikanten blijft na al die jaren nog altijd intrigeren: Smith verafschuwt ze omdat ze lui zijn en zichzelf niet aan de regels houden, maar tegelijkertijd heeft hij ze nodig om zijn boodschap en zijn absurde visie te verspreiden. Smith verwoordde het zelf zo: "If it’s me and your granny on bongos, then it’s The Fall". Dat gebrek aan respect voor de muzikant verklaart misschien ook de ongeveer 50 verschillende ex-leden die de rangen al aangevuld hebben: als iemand niet meer te manipuleren valt of zich niet meer gewillig toont voor mans grillen, dan valt hij uit de gratie. Het feit dat journalist Dave Simpson een zoektocht gestart is naar alle ex-leden en komende september het resultaat daarvan in zijn boek Fallen zal presenteren, zint Smith allerminst. Welke controle zal hij immers hebben over de verhalen die erin uitgezet zullen worden?
Maar uiteindelijk gaat het over de muziek, niet over de grillen van zelfverklaarde Hip Priest MES. Want laten we duidelijk zijn: ondanks de hopen belabberde momenten in het verleden heeft The Fall nooit zijn patent op innovatie en originele muziek afgegeven. Deze groep is al 32 jaar lang pure klasse, en we hopen dat er nog een paar jaar bovenop gedaan zullen worden.
Het Fall-zesstappenplan
Je weg vinden tussen de 27 reguliere studioalbums, 35 compilaties en nog een hoop live-albums, bootlegs en Peel-sessies (we zijn de tel ondertussen kwijt) is een onbegonnen werk, temeer omdat de kwaliteit van de muziek bijwijlen even grillig lijkt te zijn als Smiths karakter. Voor wie zich de moeite wil besparen om veel plaats vrij te maken in zijn platenkast is er de uitstekende dubbelverzamelaar 50,000 Fall Fans Can’t Be Wrong uit 2004, waarop een goed overzicht wordt gepresenteerd van het beste uit alle periodes van de groep. Voor de anderen geven we even de best mogelijke introductie tot het Fall-fenomeen via zes van hun beste en meest bepalende platen:
Live At The Witch Trials (1979): Hoe het begon. "We are the Fall/ Northern white crap that talks back!", schreeuwt Smith aan het begin van het opgejaagde "Like To Blow"; een beginselverklaring van jewelste. De groep klinkt gejaagd en is nog stevig geworteld in de punktraditie, maar de kenmerkende repetitie en het bijtende sarcasme van Smith laten zich al tonen in het heerlijk rammelende "No Xmas For John Quays". Ook van dezelfde categorie en kwaliteit: Dragnet uit hetzelfde jaar.
Grotesque (After The Gramme) (1980): Met Graig Scanlon vindt de groep een geweldige gitarist die het geluid veel scherper en rauwer zal maken en mee het definitieve Fallgeluid zal bepalen. Die fase begint met Grotesque, hun eerste album dat over de hele lijn indruk maakt; Velvet Underground-achtige rockers als "The Container Drivers", donkere en epische jams als "The N.W.R.A" en alles ertussenin. Valt het best te consumeren samen met de al even indrukwekkende Slates-e.p. (1981).
Hex Enduction Hour (1982): De vroege jaren tachtig waren voor The Fall de hoogdagen, en het wispelturige Hex Enduction Hour is ongetwijfeld de beste plaat uit de pre-Brix periode. Smith had zichzelf voorgenomen dat dit hun laatste plaat zou worden, en dat is er ook aan te horen: de muziek ademt waanzin uit, en de groep, ondersteund door twee drummers, was zelden zo gefocust en rauw. Het hoogtepunt? Het bezwerende "Hip Priest", een met spanning gevulde avantgardejam met een immense climax, dat ondertussen uitgegroeid is tot hun bekendste nummer dankzij het gebruik ervan in Silence Of The Lambs. Zelden was een uur zo spannend en adembenemend.
This Nation’s Saving Grace (1985): Mevrouw Brix Smith, die zich voor het eerst liet horen op het excentrieke repetitiefeest en persoonlijke favoriet Perverted By Language, domineert dit veelzijdige meesterwerk. De unieke kijk op alle vormen van popmuziek die hier naar boven komt zorgt voor een geweldig album dat nu weer rammelig rockt, dan weer rauwe danspop presenteert of de luisteraar meeneemt in weer een avantgarde-experiment zonder zijn toegankelijke natuur te verliezen.
Extricate (1990): Een twijfelgeval, maar noodzakelijk om de rommelige en met excessen gevulde jaren negentig te begrijpen. Extricate toont de evolutie van alternatieve rock naar funky Madchesterdance en honingzoete pop na het vertrek van Brix. Het is een plaat die nog meer dan anderen veel tweedracht zaait onder de fans, maar die niettemin belangrijk en soms ook buitengewoon goed te noemen is. Luister naar de briljante cover van The Monks’ "I Hate You" of de schrapende dubsingle "Telephone Thing", en ontdek een vergeten parel in hun discografie.
The Real New Fall LP (Formerly "Country on the Click") (2003): De beste plaat in het garagerockelan van dit decennium, en een glorieus ereherstel na al die jaren gekwakkel. Hoe kan een mens nu stilzitten op de lekker rockende intentieverklaring "Theme From Sparta F.C." of de electrorock van "Green Eyed Loco Man"? Hoe kan men niet onder de indruk zijn van de bezwerende experimenten van "Mike’s Love Xexagon" of "Last Commands Of Xyralothep Via M.E.S."? Als u de hedendaagse Fall wilt verkennen, is dit een must-have.
