Soms wordt het voorgesteld alsof we elke dag opnieuw overspoeld worden door nieuw talent dat komaf maakt met de wetmatigheden van hun genre, maar eigenlijk… krijg je vrij zelden te maken met artiesten die zich echt niet in een hokje laten duwen. Niet omdat ze het erom doen, maar omdat ze gewoon anders zijn. Als er dan al een hoekje afgebakend moet worden voor de buitenbeentjes die vooral uithangen in hun eigen wereld, dan hoort Lula Pena daar zeker bij. Haar derde album (in bijna twintig jaar) illustreert dat met verve.
Met deze aparte status van Pena willen we trouwens niet gezegd hebben dat de artieste wereldvreemd is, dat ze zich afsluit van andere tradities. Het is net het omgekeerde, en dat maakt het zo ironisch. Werd ze aanvankelijk voorgesteld als een fadista, dan werd gaandeweg duidelijk dat dat label te simpel, te beperkend is. De veelbesproken Portugese weemoed zit zeker in haar muziek, maar ze heeft er niet haar handelsmerk van gemaakt. Pena is misschien wel het typevoorbeeld van de muzikale wereldreiziger die stijlen, culturen, thema’s en talen opslorpt en ze vervolgens samenbrengt in een associatieve totaalaanpak, in dit geval een suite van 13 songs.
Pena is minstreel/troubadour, Scheherazade, dichteres en folkie in één. Ze is ook een artieste die een album kan vullen met geleend materiaal en het volledig persoonlijk kan laten klinken. Van middeleeuwse formaten tot een song over het hedendaagse Griekenland, van Zuid-Europa tot Zuid-Amerika en zelfs België (met een gedicht van de surrealist Louis Scutenaire). Pena is een vrouw van de wereld en een polyglot die zingt in minstens een vijftal talen. Als het concert dat we vorig jaar bijwoonden al een indruk gaf van een intuïtieve aanpak en een weefwerk vol verbanden, dan wordt die hier herhaald.
Alles hangt samen met alles, waardoor de dertien songs op Archivo Pittoresco in elkaar overvloeien, als gaat het om een overkoepelend verhaal. De trackindeling is er om de songs van elkaar te scheiden, en vermoedelijk zal Pena ook zeggen dat de volgorde er niet zo toe doet, zolang je de hele beweging maar uitzit. Klassieke songs en uitvoeringen zijn er dus niet te vinden, wel schijnbaar zoekende, schuifelende associaties, gedichten en overpeinzingen vol symbolen en beelden, over ervaring en emotie, taal en interpretatie, poëzie en politiek. En dat vergt een inspanning van de luisteraar, want door de minimale muzikale inkleding en die aanpak is dit niet zozeer een album dat het moet hebben van onderlinge verschillen, maar van een bedwelmende samenhang. Ondanks de vele inhoudelijke insteken, is dit vooral ook pure mood music.
Pena zwerft door haar teksten en muziek, met en zonder luisteraar. Ze schetst beelden en gedachten met die warme, weldadige stem, terwijl de vingers tokkelen en de klankkast van de akoestische gitaar gebruikt wordt voor eenvoudige, hypnotiserende, ritmische patronen. Er zijn hier en daar een paar songs die zich meteen onder de huid nestelen, zoals “Pesadelo da História” (gebaseerd op een tekst van de Braziliaanse dichter Ronaldo Augusto), of het ietwat lichtvoetiger duo “Pes Mou Mia Lexi”/ “A Diosa (No Potho Reposare)”, maar het is vooral een mystiek aandoend amalgaam waarin flarden chanson, Sardijnse volksmuziek, fado, bluesachtige momenten en getokkelde trance elkaar infecteren.
Dat klinkt misschien allemaal wat obscuur, wat te uitgesproken literair, maar vergt net als alle andere muziek gewoon een open luisterhouding en een stel oren. En bovendien zit er ook wel wat humor in, want het stuk “Come Wander With Me”, waarmee ze haar performances vaak start en het album mee afsluit, is ontleend aan tv-reeks The Twilight Zone. Archivo Pittoresco is met de hyperpersoonlijke verwerking van al die invloeden en talen best wel een taaie kluif, maar je hoeft geen achtergrondkennis te hebben of een talenknobbel te zijn om te voelen dat deze vrouw speelt met een opmerkelijke intensiteit, bevlogenheid en poëzie. Uitnodigend, geduldig en van de wereld. Een statement zoals er nog mogen volgen in 2017.
Lula Pena speelt op 3/2 in de AB (Brussel).
