In het kunstencentrum Wiels heeft een van onze meest gerenommeerde hedendaagse kunstenaars, Luc Tuymans, 20 schilderijen samengebracht onder de titel Against the Day. Wiels heeft de eer gekregen de allereerste solotentoonstelling van de Antwerpse schilder in Brussel te organiseren. Een ideale gelegenheid om te ontdekken waarom sommige van zijn schilderijen voor miljoenen euro’s over de toonbank gaan.
Het werk van Tuymans lijkt op het eerste gezicht weinig toegankelijk. Hij schildert figuratief, maar de figuren zijn wazig, en de kleuren zijn vaag. I-phone lijkt in een dichte mist gehuld, het is moeilijk hier iets herkenbaar in te zien. Naar eigen zeggen maakt Tuymans “authentieke vervalsingen”: hij steunt op reeds bestaande beelden, die hij zo afstandelijk mogelijk schildert. Op die manier creëert hij een onwezenlijke sfeer. De schilderijen van Tuymans stralen een mystieke rust uit.
Voor de schilderijen van Tuymans heeft de toeschouwer wat geduld nodig. Mits wat concentratie ontdekken we wat de schilder ons wil laten zien. In Sniper zien we een bunker doorheen een scherp gesteld vizier. We kijken hier live mee met een sluipschutter. In Instant lijkt de figuur op het schilderij een lichtbron in haar handen te houden, waardoor het zicht op de figuur zelf vertroebeld wordt. Bij nader inzien blijkt het om een fototoestel te gaan. Het vreemde beeld suggereert dat Tuymans het beeld heeft willen schilderen van een foto getrokken op hetzelfde moment dat de ander op zijn beurt de fotograaf fotografeert.
Ook bij Reflexions verwart het perspectief ons. Hier zien we de weerkaatsing van het licht in een kapot brillenglas. In CCTV wordt de toeschouwer een voyeur: we gluren naar een meisje op het toilet. Het voyeuristische element vinden we ook terug in Big Brother. Deze keer wordt ons een blik in de slaapkamer gegund. Twaalf bedden staan in een cirkel, alsof ze een arena vormen, in een kloosterachtige omgeving. Het schilderij geeft een naargeestige indruk, een gevoel van gevangenschap en verlatenheid.
En zo komen we na enkele schilderijen op het spoor van een rode draad doorheen de tentoonstelling. Het gaat om zichtbaarheid, om bekijken en bekeken worden, om voyeurisme. Tuymans stelt onze huidige beeldcultuur van het internet en reality TV in vraag. Uit de snelstroom aan televisie- en internetbeelden bevriest hij dat ene beeld in de schilderkunst, waardoor dat beeld een aparte geladenheid krijgt. Door de manipulatie van de beelden in zijn schilderijen wijst hij er op dat we ook van de zogenaamde originele beelden nooit zeker weten of ze niet gemanipuleerd zijn. Het sociaal engagement van Tuymans is echter door de afstandelijkheid van zijn schilderijen niet gemakkelijk te ontdekken.
Het mooiste werk van de tentoonstelling is misschien wel Sundown. Ook hier treft ons weer de vraag wat we zien, want de mooie zonsondergang heeft meer weg van een nucleaire ontploffing. Nergens anders is het contrast tussen de pracht en het tijdloze van de schilderkunst en het destructieve en momentane van de moderne technologie zo sterk uitgewerkt als hier.
Het is tijd voor een bekentenis: eigenlijk is onze hele zoektocht naar de betekenis van het werk van Tuymans een leugen, want Tuymans laat de bezoeker geen ruimte voor interpretatie. Naast begenadigd schilder is hij ook een theoreticus, die zelf uitgebreid reflecteert over zijn werk. In diverse interviews heeft hij duidelijk aangegeven vanuit welke ideeën de werken ontstaan zijn, en hoe de toeschouwer naar het werk moet kijken. De open manier waarop Tuymans over zijn werk reflecteert, botst met het mystieke, wat gesloten karakter van zijn werken zelf.
Is deze tentoonstelling een must? Ja, want Tuymans is één van onze grootste nog levende kunstenaars, wiens werken uitstekend tot hun recht komen in de kale ruimtes van Wiels. Wie te snel door de tentoonstelling gaat, mist de kracht van Tuymans' schilderkunst. Gun jezelf de tijd om de impressies te laten bezinken, en je zal zien dat het werk van Tuymans een blijvende indruk nalaat.
