Mensen die dekens, kussens en slaapzakken meezeulen naar een concert, het was nogal een raar zicht op 25 juni in de Handelsbeurs. Als afsluiter van zijn concertseizoen had het Gentse muziekhuis die zaterdag een avondje gepland waarop het 18-koppige improvisatieorkest vvolk non-stop tot zonsopgang zou doorspelen en dus was slaapgerief voor een keertje toegelaten. Meer dan zes uur lang betoverde het ensemble van de broers Bert en Stijn Cools er de aanwezigen met hun heerlijk trage muziek, waarin alle beweging als in extreme slow motion wordt uitgevoerd. Ook het publiek van Jazz Middelheim zal binnenkort kunnen kennismaken met deze bijzondere muziek, want vvolk zal er op vrijdag 12 augustus twee sets spelen, die weliswaar iets compacter zullen zijn dan dat fameuze concert in Gent.
vvolk is een van de twee projecten onder de Book Of Air-paraplu. Naast het bijna twintig man sterke orkest is er ook nog het kwintet Fieldtone, dat net zoals vvolk eerder dit jaar zijn debuutplaat zag verschijnen op het Sub Rosa-label. Beide projecten putten uit hetzelfde compositieboek maar leggen elk hun eigen klemtonen. Bij vvolk draait het allemaal om traagheid: met veel mensen een kolossale sound creëren die aan een extreem traag tempo transformeert. Als toeschouwer wordt men daardoor volledig geabsorbeerd en dat leverde de groep al snel een reputatie op na enkele memorabele concerten in Antwerpen, Brussel en Gent. De initiatiefnemers van dit alles zijn gitarist Bert en drummer Stijn Cools, twee jonge dertigers die duidelijk nog lang niet klaar zijn met dit unieke concept.
enola: Dat nachtje in de Handelsbeurs, was dat ook voor jullie een primeur?
Stijn: “Ja, we hadden al wel enkele keren wat langer doorgespeeld, maar een hele nacht tot de zon opkomt, dat was ook voor ons nieuw. Hopelijk kunnen we dat binnenkort nog eens herhalen. Het was alleszins super om eindelijk eens meerdere stukken uitgebreid live te kunnen brengen, want idealiter duurt elk stuk meer dan een uur. Tijdens vorige concerten zaten we daardoor telkens met een dilemma: ofwel de stukken inkorten en zo wat variatie brengen ofwel één stuk helemaal doorspelen.”
enola: Hoe repeteren jullie eigenlijk met vvolk? Spelen jullie die stukken telkens helemaal door?
Bert: “Nee, we checken tijdens repetities vooral de mogelijkheden die we nog niet hebben verkend. We hebben nu bepaalde klanken ontdekt met dit aantal mensen in dit tijdsconcept. Nu is het verder zoeken naar wat we nog kunnen doen, wat we nog niet hebben aangeraakt.”
enola: Jullie muziek doet wat met een toeschouwer, maar wat doet zoiets met een muzikant die het speelt?
Bert: “Ook voor ons is het iets bijzonders. Met deze groep gaan we resoluut voor één sound, één palet terwijl in andere bands meer dat individualistische element speelt, met ieder zijn persoonlijke touch. Bij vvolk doen we alles echt samen als groep, elke beweging. Dat maakt het zo speciaal.”
Stijn: “De hiërarchie en typische sound-secties, met bas en drum achteraan en blazers op de voorgrond, wordt opgegeven en maakt plaats voor nieuwe vormen van samenspelen.”
Bert: “Blazers moeten in een bepaald stuk bijvoorbeeld binnen de akkoorden blijven en mogen nooit boven bepaalde noten komen, zodat het nergens melodisch zou kunnen worden. Ze spelen daardoor nooit in een register dat ze van nature gewend zijn. Dat is voor de muzikanten niet altijd evident, maar opent nieuwe inzichten omdat we soms andere dingen op ons instrument van nature gewend zijn.”
enola: Hoe moet ik me jullie composities eigenlijk voorstellen?
Stijn: “Dat is nogal uiteenlopend. Een bepaald stuk is bijvoorbeeld niets meer dan een rij akkoorden, waarbij we eenvoudigweg van het ene akkoord naar het andere gaan.”
enola: En daarbinnen zijn de muzikanten grotendeels vrij om te doen wat ze willen?
Bert: “Eigenlijk zijn ze volledig vrij. Ze mogen scheuren als ze willen en zacht of ritmisch spelen. Ze moeten er alleen voor zorgen dat niemand eruit springt. Als ze horen dat iemand vollenbak gaat, moet iemand anders hem gaan halen, want het is de bedoeling om samen dat klankenpalet te creëren. Daardoor blijf je als muzikant heel gefocust en het zorgt er ook voor dat het niet zomaar een drone is, hoewel je de output oppervlakkig wel zo zou kunnen bestempelen.”
enola: Ik zag bij een van jullie concerten dat enkele muzikanten af en toe groepen aanstuurden binnen het ensemble. Hoe zit het eigenlijk met de rolverdeling binnen vvolk?
Stijn: “Dat aansturen is vooral bij één bepaald stuk zo. Eigenlijk hebben al onze stukken hun specifieke vereisten qua uitvoering.”
Bert: “Soms worden er drie groepen gemaakt, met elk aparte functies maar ook eigen keuzes. Bij een opname die we onlangs maakten in Rataplan, heeft een van die groepen op een uur tijd misschien vijf noten gespeeld, dat was hun keuze. Daarin komt evenzeer het impro-gedeelte tot uiting.”
Stijn: “Een uitgangspunt voor vvolk was eigenlijk improvisatiemuziek spelen waarin alle verandering en progressie zo traag gaat dat het bijna niet wordt opgemerkt. Hiervoor hebben we de natuur als inspiratiebron, zoals het wisselen van de seizoenen. We weten allemaal dat we momenteel terug richting herfst en winter gaan, maar kunnen het niet echt waarnemen. Wist je trouwens dat we met vvolk soms ook jazz standards spelen? We spelen ze alleen zo traag dat niemand ze herkent. Die uiterst langzame progressie zorgt ervoor dat ons gehoor de song niet opmerkt. Dat zijn de limieten van onze zintuigen, iets dat te snel of te traag gebeurt nemen we niet waar.”
enola: Door die traagheid gaan luisteraars zich misschien focussen op andere dingen, op zichzelf ook. Hebben jullie daar ook ergens een doel vooropgesteld?
Bert: “Voor mij is er eigenlijk niet echt een doel voor de luisteraars, ze mogen doen wat ze willen. Voor mij is alles oke.”
enola: In de Handelsbeurs zijn mensen in slaap gevallen, wat niet onlogisch is tijdens zo’n nacht. Ook oké?
Bert: “We willen mensen in een bepaalde zone krijgen. Als dat voor sommige mensen betekent dat ze in een soort droomtoestand terechtkomen, waarom niet? Het lijkt me ook interessant om te zien wat onze muziek op zo’n momenten teweegbrengt. Zo’n speciale concertervaringen, we hebben daar in België gewoon te weinig ervaring mee. Het zijn altijd dezelfde concerturen, ’s avonds van acht tot elf of twaalf. In India kan je op grote festivals overal concerten meemaken om zes uur in de ochtend. En geloof me, zoiets ervaar je op een andere manier. De eerste twintig minuten van onze concerten zie ik vaak dezelfde gelaatsuitdrukkingen, waarin toch wel wat verwarring en verwachting zit. Maar daarna zie je dat die mensen zich overgeven, zich mee laten drijven.”
enola: Met een kleine twintig man in een band spelen, dan kunnen sommigen weleens een snipperdag nemen. Of niet?
Bert: “Dat zou je denken, maar we hebben de groep erg specifiek samengesteld met onder meer twee altsaxen, drie bassen, drie gitaren, waarbij de instrumenten elkaars textuur maskeren. Bij repetities ontbreekt er weleens iemand, maar dat merk je dan meteen aan de sound, echt waar. Als we tijdens een concert een van de bassisten zouden moeten missen, dan zouden we nog maar twintig procent van ons repertoire kunnen spelen.”
Stijn: “Eigenlijk zou er nog eens achttien man moeten bijkomen, dan zouden we pas echt tot ons recht komen. Dat is onze droom, maar krijg dat maar eens geregeld. We moeten misschien een Kickstarter-campagne opstarten voor een XL-tournee, dan kunnen we geld inzamelen voor twee tourbussen.” (lacht)
enola: De ruimte waarin jullie spelen lijkt niet onbelangrijk. Na kerken en grote concertzalen, wacht op Jazz Middelheim een tent. En zoals dat op festivals gaat zal daar wat meer geroezemoes zijn. Hebben jullie een strijdplan opgemaakt?
Stijn: “Ik ben benieuwd naar wat het daar zal geven. Langs de ene kant ben ik bang dat de mensen niet genoeg tijd gaan hebben om erin te komen, we spelen twee keer een uurtje als ik me niet vergis. Maar het is natuurlijk wel een coole setting om in te spelen, mensen gaan ons daar kunnen ontdekken.”
Bert: “Het gaat gewoon zalig zijn om daar te spelen. Ik heb er vertrouwen in dat het goedkomt. Wel ga ik nog proberen om wat extra speakers te zetten, zodat heel het park kan worden ondergedompeld in onze sound.”
enola: Jullie presenteren op het festival ook nog enkele andere bands, zijnde Hoera. en EOP/AAN, een kans die jullie afgelopen seizoen ook kregen van Rataplan. Iets dat jullie koesteren?
Bert: “Absoluut. Het is ongelofelijk fijn dat er nog plaatsen zijn die je het vertrouwen geven, als ze het überhaupt nog kunnen geven (Rataplan vzw moet vanaf volgend jaar niet meer rekenen op een werkingssubsidie vanwege Vlaanderen, JC), en dan voel je je als muzikant een pak vrijer om je ding te kunnen doen. Zoiets is onbetaalbaar voor ons.”
Stijn: “Dat was erg fijn, ook omdat er enkele dingen tussen zaten die niet zo toegankelijk zijn. Zoals onze eerste avond daar met JK’s Kamer, een concept rond solo-improvisatie. Geweldig dat dat daar allemaal kon.”
enola: Hoe zit het ondertussen met Fieldtone, het andere Book Of Air-project?
Bert: “Daarmee spelen we binnenkort in deSingel.”
Stijn “Die band heeft wel een heel specifiek kader nodig om in te spelen. Het moet echt muisstil zijn. Eigenlijk versterkt de muziek van Fieldtone de omgeving waarin ze speelt. Daarom werkt dat niet in rumoerige ruimtes. Elke plek heeft zijn eigen groove, dat is waar de muziek van Fieldtone op is geïnspireerd.”
enola: De titels van de tracks op de Fieldtone-plaat, zijn dat anagrammen?
Stijn: “Het zijn inderdaad anagrammen, maar ik ga je niet zeggen van wat.” (lacht)
enola: Jullie zijn ook verantwoordelijk voor het Granvat-platform, een soort collectief van muzikanten en tevens een platenlabel. Hebben jullie dit in het leven geroepen om je eigen muziek te promoten?
Stijn: “Promoten vind ik nogal een raar woord. Het is eigenlijk ook niet echt een platenlabel. Ik beschouw het eerder als een productiehuis voor onze projecten.”
Bert: “Het is een plek om ons ding te doen, zonder verantwoording te moeten afleggen. Hoewel ook anderen aan bod komen. Binnenkort brengen we in het kader van JK’s Kamer dingen uit van Eyvind Kang en Niels Van Heertum.”
Stijn: “In die zin zijn we eigenlijk deels curator. Ik snap wel dat het verwarrend kan zijn, maar dat vind ik wel oké zo. We denken daar niet over na, we hebben altijd zo gewerkt. Voor ons hoeft dat zo afgebakend niet te zijn.”
Bert: “We doen het ook allemaal alleen met z’n tweetjes. Dat werkt makkelijker indien we beslissingen moeten nemen. En de komende tijd staat er weer vanalles voor de deur.”
enola: We mogen dus nog wel het een en ander verwachten?
Bert: “We hebben nog heel wat opnames liggen van vvolk, maar het is een zwaar karwei om die dingen te beluisteren en te selecteren voor een release. Moesten we nu stukken van vijf minuten spelen, dan was dat allemaal makkelijker. Nu moeten we stukken van soms meer dan een uur beluisteren en vervolgens tegen elkaar afwegen. Daar ben je snel enkele dagen mee bezig.”
Stijn: “Er ligt ook nog een plaat met alleen maar jazz standards klaar, gespeeld door zowel vvolk als Fieldtone en ook de nieuwe Hoera. is bijna klaar. Maar eerst nog een dubbele portie vvolk op Jazz Middelheim.”
vvolk staat op vrijdag 12 augustus op Jazz Middelheim.
