Met Black Mirror: Bandersnatch introduceert Netflix een nieuw concept: deze mengeling van traditionele speelfilm en ‘gaming’-ervaring, biedt de kijker immers de mogelijkheid om zelf de loop van het verhaal te beïnvloeden, terug te komen op bepaalde beslissingen en – althans volgens de makers – zo uit te komen bij meer dan een miljoen unieke permutaties die de kijkervaring telkens anders (zouden moeten) maken. Het resultaat van dat experiment is verre van een onverdeeld succes en toont vooral een conceptuele benadering die nog in de kinderschoenen staat en nog een pak meer creativiteit zal vergen om echt te kunnen scoren.
Het ‘Cinema Ritrovato’ festival in Bologna – een filmfestival dat helemaal gewijd is aan restauraties en kopieën van verloren gewaande films – had in 2018 als eregast Martin Scorsese op bezoek, de man die met zijn ‘World Cinema Foundation’ eigenhandig instond voor de redding en restauratie van talloze titels uit de geschiedenis van de wereldcinema. Tijdens een vraaggesprek, gaf de regisseur die de eer heeft het epitheton ‘The Greatest Living American Director’ te dragen, echter aan dat hij niet wil versleten worden voor iemand die enkel achteruit kijkt. ‘We moeten de digitale cinema omarmen en op zoek gaan naar de nieuwe mogelijkheden die ze biedt’ stelde Scorsese. ‘De Mozart of Antonioni van het digitale tijdperk moet nog opstaan’ vervolgde hij, maar het zou verkeerd zijn digitale cinema te verwerpen, enkel omdat ze anders is dat wat er eerder was, we moeten zorgen dat wat vooraf ging behouden blijft, zonder daarom wat nieuw is te verketteren’.
Het mag duidelijk zijn dat de visionaire cineast achter Taxi Driver, Raging Bull of Shutter Island gelijk heeft: de filmgeschiedenis is bezaaid met mensen die gefascineerd waren door de mogelijkheden van nieuwe technische verwezenlijkingen: van DOP Greg Toland die tot de conclusie kwam dat hij dankzij de lichtgevoeliger films van Kodak plots kortere lenzen kon gebruiken en zo veel meer diepte in zijn beeld kon leggen, tot Jean-Luc Godard die dankzij de nieuwe vrijheid die een lichtgewicht-camera hem bood, de straten van Parijs kon verkennen om er Á bout de Souffle te draaien of Michael Mann die gefascineerd was door de mogelijkheden van de Sony HD camera en er de hele esthetiek van zijn latere films op baseerde. Het is met die ingesteldheid dat ook Bandersnatch dient te worden benaderd: met een even gezonde dosis nieuwgierigheid als scepsis en de erkenning dat de interactieve dynamiek van een ‘game’ binnen brengen in de filmkunst op zijn minst een fascinerend idee kan zijn.
Het idee om de alternatieve mogelijkheden te introduceren in films is zeker niet nieuw : veteraan Alain Resnais deed het in zijn dubbelfilm Smoking/ No Smoking uit 1993, een prent met niet minder dan 32 verschillende finales en zelf het idee uit de wereld van de videogames om te kunnen ‘herstarten’ was al aanwezig in Lola Rennt van Tom Tykwer uit 1998. Talloze andere filmmakers speelden met die ideeën, maar nu biedt de technologie de mogelijkheid om de kijker ook echt te laten participeren in dat proces. (Het is nodig hier tot enige voorzichtigheid aan te manen: enkel de allernieuwste toestellen kunnen het interactieve proces daadwerkelijk draaien: of uw toestel al dan niet geschikt is, valt uit te maken aan de aan- of afwezigheid van een rood stervormig icoontje op de poster van Bandersnatch in uw Netflix-menu. Indien dit niet zo is, moet u mogelijks de nieuwste versie van de Netflix-applicatie installeren of een recenter toestel gebruiken).
Wie Bandersnatch kan starten wordt dus ondergedompeld in een interactieve plot, die u via de afstandsbediening de kans geeft om beslissingen te maken in naam van het hoofdpersonage Stefan: een jonge ambitieuze computerfanaat, die anno 1984 staat te popelen om een revolutionair spel te programmeren voor een grote firma, waarin de speler de kans krijgt om de loop van het spel te bepalen aan de hand van beslissingen die tot alternatieve versies leiden.
Van bij het begin – een openingsscène die verdacht veel lijkt op die van The Never Ending Story uit 1984 – is duidelijk dat Bandersnatch een graantje meepikt van de eighties-nostalgie die ook al – roman én verfilming – van Ready Player One kleurde. Die film opende tenminste nog de deur voor een aantal discussies omtrent hyperrealiteit zoals die door de Franse filosoof Baudrillard voorspeld werd, terwijl de makers hier vooral geïnteresseerd zijn in nostalgie om de nostalgie omdat die nu eenmaal hip is (denk ook aan Strangers Things). Wanneer Stefan op de bus muziek wil beluisteren, kunnen we zelf kiezen of dat de Thompsons Twins worden of de compilatie Now this is Music. Hetzelfde grapje wordt nog eens herhaald, zonder dat het allemaal veel uitmaakt … behalve dan dat het leuk vertier is voor eighties-afficionados.
De echte uitdaging ligt dus in de verhalende keuzes en de talloze mogelijkheden die die dienen te bieden. In eerste instantie lijkt dat wel goed te zitten : er zijn een aantal keuzes die een fundamenteel verschil maken en die de kijker in een snellere of net meer uitgebreide afwikkeling van de plot doen terechtkomen. Alleen … langzamerhand begint je het gevoel te besluipen dat er een aantal zaken zijn waarvan de makers gewoon niet willen dat je ze aanklikt , aangezien ze naar een doodlopend stuk verhaal leiden en je onvermijdelijk weer op hetzelfde punt laten terechtkomen, waar je dan geen andere keuze hebt dan toch voor de alternatieve optie te kiezen. Dat gebeurt eigenlijk al vrij snel in de plot, waardoor je het frustrerende gevoel hebt dat je eigenlijk niet zo veel te kiezen hebt. Uiteraard gaat het verhaal ook uitgerekend over een computerprogrammeur die waanvoorstellingen begint te krijgen en ervan overtuigd raakt dat iets of iemand zijn acties bestuurt (u snapt de grap ook wel zonder Bandersnatch al gezien te hebben). Ondanks dat spelletje met metaniveaus (zelfs Netflix zelf wordt bij de actie betrokken) kan je je toch niet van de indruk ontdoen dat de ‘vrije keuze’ toch wel behoorlijk ingeperkt wordt … al is dat nu net waar de ‘wonderboy’ van het computerbedrijf (een heerlijke Will Poulter met geblondeerd haar) Stefan voor gewaarschuwd heeft natuurlijk.
Wie zich de moeite neemt om de ervaring een aantal keer te ondergaan en de neiging heeft om vrij avontuurlijk uit de hoek te komen om de zaken een beetje levendiger te maken , die komt al snel tot de vaststelling dat al die roekeloze beslissingen steevast afgestraft worden en terug leiden naar het punt waarop de bedenkers willen dat je de (voor hen) juiste keuze maakt. Het gaat zover dat wie koppig volhoudt (ik vertikte het bij de eerste visie om met de psychiater te praten Stefans jeugdtrauma) uiteindelijk gewoon de keuze ontnomen wordt en het verhaal dan toch de andere richting uitgaat. Uiteindelijk blijkt het hele opzet maar een tiental verschillende afwikkelingen te kennen,wat toch wel iets heel anders is dan de miljoen mogelijke permutaties die de makers beloven.
Dat wil niet zeggen dat er helemaal geen plezier te beleven valt aan dit experiment. Soms is het allemaal bijzonder onderhoudend, de acteerprestaties zijn degelijk en ook visueel wordt er verzorgd vakwerk afgeleverd. Het is alleen jammer dat dit een voorbeeld is van een situatie waarin de nieuwe kleren van de keizer weliswaar niet volledig ontbreken, maar de monarch evengoed weinig heeft om zich in te hullen. Er zit immers té weinig variatie in Bandersnatch om echt te blijven boeien en in wezen krijg je ook bij radicaal andere keuzes toch min of meer dezelfde film te zien.
Dat dit formaat potentieel heeft is duidelijk, maar om het met de woorden van ‘Marty’ te zeggen: de Mozart van deze nieuwe vorm van entertainment moet nog opstaan (en eigenlijk wellicht nog geboren worden). Wie geen revolutie verwacht, zal Bandersnatch evenwel best kunnen smaken.
