2 november 2014. Voor velen vermoedelijk een dag als alle andere, maar voor Ab Baars, Ig Henneman, Ingrid Laubrock en Tom Rainey de dag dat ze elkaar voor het eerst troffen op een podium in die bezetting. Dat gebeurde in Finland, waar de koppels uit Amsterdam en New York het potentieel van de vrije muziek prachtig illustreerden.
De eerste ontmoeting waarbij alle stukjes meteen op hun plaats vallen; binnen de geïmproviseerde muziek is het zoveel meer dan een vage mythe. Het is iets waar alle improvisatoren van dromen en wat sommigen klaargespeeld hebben. En soms meer dan eens. Het gebeurt wel vaker dat muzikanten bij hun eerste ontmoeting (of dat nu op het podium is of in eigen keuken) iets moois laten horen, maar écht bijzonder, écht nieuw, met een geheel dat meer oplevert dan de som van de afzonderlijke delen, is het niet altijd. Muzikanten gaan graag uit van hun sterktes en wat dus vaak gebeurt, is dat het boeltje helemaal volgespeeld wordt, omdat de drang om toch maar iets te zeggen met zoveel gretigheid ingevuld wordt, dat de muziek amper kan ademen. Geweldenaars doen er graag nog een schep bovenop. Aan het andere einde van het spectrum is er dan weer dat andere gevaar: te veel respect. Te aardig zijn voor elkaar levert ook weinig spanning op. Dan liever hoe het er aan toe gaat bij deze vier kleppers, die met hun eerste kwartetconcert de lat zo hoog legden dat de opname meteen op een schijfje belandde en doet uitkijken naar meer.
Helemaal nieuw waren ze natuurlijk niet voor elkaar, want Ab Baars en Ig Henneman hebben er al een paar decennia van intense samenwerking op zitten, die o.m. ook gestalte kreeg via hun label dat binnenkort zijn 25ste verjaardag viert én een resem albums – als duo, in Hennemans Sextet en meer…. – waarmee het stel een heel eigen universum verkend heeft. Ingrid Laubrock en Tom Rainey vinden elkaar al net zo vlot. In duoplaten en -concerten, maar ook in bands als Anti-House, Sleepthief en Obbligato. Laubrock en Baars kennen elkaar dan weer van Lux Ex’ Assemblée. Een kwartet leek dus voor de hand liggend, misschien zelfs een gezellig onderonsje, maar was daarom nog geen garantie op welslagen. Maar kijk: er wordt hier voortdurend op het scherp van de snede gespeeld, er worden risico’s genomen, een breed terrein verkend en het resultaat is eclectisch, prikkelend, nu en dan een beetje taai, maar vooral ook erg lonend voor wie even de oren wil spitsen.
Dat je te maken krijgt met vier muzikanten die bekommerd zijn om de fundamenten van muziek, de gehanteerde taal, is cruciaal. Het gaat hier immers niet enkel om energie, parcours en interactie, maar ook de essentiële bouwstenen. Net zoals Baars en Henneman herhaaldelijk al hun liefde voor gesproken taal en (literaire) poëzie wisten te delen, zo vinden ze ook binnen de muziek uitdagingen op het niveau van stem en bouwstenen: klanken, variaties, timbres, manipulaties. Dat komt trouwens ook tot uiting in een voorliefde voor de natuur, die steeds aanwezig lijkt in hun muziek, door titels, associaties, inspiratiebronnen, opgeroepen beelden en in dit geval ook de bandnaam. In “Hen” word je ook spoorslags meegesleept in een verhaal dat van start lijkt te gaan in het ochtendgloren.
Het subtiele stokkengeritsel van Rainer heeft immers iets van zachtjes platgetrapt struikgewas, het ruisen van gras tegen een scheenbeen. Iele kwetterklanken, diepe keelgeluiden, ontsnappende lucht, geknelde stoten: het is de natuur die tot leven komt, dauwdruppels van zich afschudt, steeds meer kleur ontbloot, wint aan zeggingskracht, potentieel benut. Het is fijnzinnig op elkaar afgestelde improvisatie, abstract én innig verstrengeld, en steeds gedoseerd. Soms wordt verwantschap in de verf gezet, iets later weer afstand gecreëerd. Onderdrukt repetitief geschraap, gracieus dansende cimbalen, terugkerende saxmotiefjes en de mysterieuze shakuhachi sudderen bijna tien minuten lang met een innemende focus. In het verwante, maar wat kortere “Tampere” wordt een gelijkaardig verhaal verteld: ingetogen, intimistisch, meditatief en secuur. Je luistert met ingehouden adem hoe de muzikanten signalen sturen en oppikken als een stel specialisten in een operatiekamer.
Natuurlijk word je met deze vier karakters soms ook getrakteerd op samenspel dat resoluut de kaart van een krachtiger expressiviteit trekt. In opener “Perch” volgt die even speelse als transparante verkenning, waarbij klarinet en sax inspelen op het repetitieve geschraap van Henneman en al snel een groepsgesprek aanvangt, waarbij instrumenten soms een haasje-over doen, de altviool voor percussie zorgt, de drummer de focus legt op de cimbalen en het kwartetspel langzaam maar zeker aanwelt. “Rain” laat dan weer wat anders horen: een soort van schimmenspel in kamermuziekcontext: grilliger, met nu en dan een moment van meer houvast, maar ook schijnbaar vrijblijvende commentaren.
Het meest divers en toegankelijk is “Brock”, dat van start gaat met twee saxen, die op verschillende sporen – de ene schril gierend, de ander nukkig scheurend en stotend – actief zijn, met expressief gebalk en gegaggel, maar plots vooruit gehamerd worden door de abrupt versnellende drive van Rainey. Het is de start van een bevlogen triopassage die heel even herinnert aan Baars’ trio met Vandermark en Nilssen-Love, maar die vervolgens weer een heel eigen wending krijgt wanneer het resonerende metaal van Rainey opgepikt wordt door Henneman, die het samenspel naar een veel ingetogener, meditatiever klinkende zone leidt. En het resultaat klinkt zo mooi, zo vanzelfsprekend juist, dat je je kan inbeelden hoe de muzikanten zich gevoeld moeten hebben op dat moment. Voldoening, misschien zelfs verwondering? Het zijn dergelijke momenten die een glimp geven van het potentieel tot magie dat de improvisatie kan hebben.
Live @ The Jazz Happening Tampere is een album dat die synergie niet altijd even toegankelijk duidelijk maakt, maar waarin wel een imponerende samenhang verscholen zit. Dat deze vier meesters van de improvisatie (die zich daarnaast ook al bewezen hebben als bevlogen componisten) een zekere verwantschap zouden vinden en tonen, leek al een zekerheid, maar het kan niet voorkomen dat je toch met verbazing zit te luisteren naar het resultaat. Als dit zomaar kan, uit de losse pols, zonder planning, dan heb je te maken met superchemie. Een ideale match, een prachtig album.
Baars en Henneman vieren op 24 september de 25ste verjaardag van Stichting Wig. Die avond spelen ze een volledig geïmproviseerd concert met pianist Dave Burrell in het Bimhuis (Amsterdam), dat ook de 25ste release van het label zal worden. Baars speelt op 6 oktober (voor het eerst) in duo met Mars Williams, tijdens de volgende OORSTOF-avond van Sound In Motion (Antwerpen). Op 19 oktober staat hij met de rest van het ICP Orchestra in De Singer (Rijkevorsel). Keuze te over.
