Van 12 tot en met 17 juli vindt in Antwerpen de International Conference on the History of Cartography plaats. De bijeenkomst brengt voor de 26ste maal tal van specialisten van de historische cartografie samen. In de aanloop naar dit evenement stelde de Scheldestad een gevarieerd tentoonstellingsprogramma samen. Het Museum Aan de Stroom pakt uit met de tentoonstelling De wereld gespiegeld, waarbij de bezoeker een overzicht krijgt van de ontwikkeling van de wetenschappelijke discipline doorheen de eeuwen.
Bij het betreden van de centrale tentoonstellingszaal vallen meteen de bordeauxrood beklede tafels op. Ze werden opgesteld langs een raster op de vloer, gebaseerd op de meridianen van de aarde. De tentoonstellingstafels verbeelden chronologisch verschillende periodes in de geschiedenis van de westerse cartografie, ofwel de wetenschap die zich onder meer bezighoudt met het opmaken van landkaarten. In de tentoonstelling wordt de evolutie van het wereldbeeld in zeven hoofdstukken opgesplitst. Daarin krijgt de bezoeker een prachtige collectie bruiklenen voorgeschoteld: gedetailleerde kaarten in alle maten, kleuren en vormen, omringd met Bijbelse taferelen, gefantaseerde figuren en mythische eilanden, bedrukt of beschreven met typografische hoogstandjes. De tentoonstelling laat ook plaats voor andere objecten zoals aard- en hemelglobes en diverse navigatie-instrumenten.
Kennis en verbeelding blijken twee op elkaar inwerkende krachten en vormen een rode draad doorheen de tentoonstelling. De afbeelding van de wereld berust in alle periodes slechts voor een deel op waarneming, daarnaast is ze gebaseerd op veronderstellingen die samenhangen met de tijdsgeest. Dit heeft tot gevolg dat elke eeuw anders werd voorgesteld en voor elke periode de factor ‘onbekend’ iets anders betekende. Tijdens de middeleeuwen werd het onbekende, op kaarten uit het “Walvisboek” door Adriaen Coenen, bevolkt door monsterlijke (zee)wezens en fabelachtige dieren. In het onderdeel over de zestiende eeuw ontmoet het imaginaire het ideale via het Utopia-concept van Thomas More en de bijhorende kaart door Ortelius. Tijdens de negentiende eeuw stonden Jules Vernes visionaire reizen dan weer voor het imaginaire. Oscar Wilde erkende kordaat de macht van de verbeelding met zijn uitspraak: “A map of the world that does not include Utopia is not worth even glancing at”.
De tentoonstelling krijgt extra kleur doordat ook enkele hedendaagse kunstenaars hun beeld op de wereld aan het verhaal konden toevoegen. Het publiek maakt kennis met een installatie van Honoré d’O, een wereldkaart uit zijdefluweel van Mona Hatoum en de getekende kaarten van Stephan Walter. De bijhorende tekst in de bezoekersgids is beschrijvend en feitelijk, en legt nauwelijks een tikkeltje van de onderliggende connectie tussen de historische en de hedendaagse werken bloot. Dit laatste weerspiegelt zich ook in de opbouw van de tentoonstelling. Het is teleurstellend dat de historische en de hedendaagse werken afzonderlijk van elkaar getoond worden en nauwelijks tot niet in dialoog treden, terwijl net op die manier een boeiende wisselwerking tot stand kan komen. Een voorbeeld: Voor de eerste maal worden de “Utopia”-kaart van More en Ortelius en het daarop gebaseerde “Nova Utopia” van Stephan Walter in eenzelfde tentoonstelling getoond. Ondanks de duidelijke connectie worden de werken amper aan elkaar gelinkt.
Het MAS wijdt het laatste hoofdstuk, ‘Eén perfecte spiegel van de wereld?’, aan de hedendaagse cartografie. Een projectie toont een reeks voorstellingen van de wereld in alle mogelijke vormen, geïnspireerd en/of gevormd door het digitale tijdperk; denk hierbij aan Google Earth, fictieve kaarten uit tv-series of games … Behalve de geprojecteerde beelden wordt deze periode helaas nauwelijks gedocumenteerd. Een evenwaardige behandeling van elke periode zou nochtans tot een meer evenwichtig tentoonstellingsproject leiden.
Hoewel de tentoonstelling een overzicht van het veranderende wereldbeeld doorheen de eeuwen poogt te tonen, krijgt het publiek vooral inzage in het ontstaan en de ontwikkeling van de cartografie. Deze focus zorgt ervoor dat de huidige voorstelling van de wereld en het werk van de geselecteerde hedendaagse kunstenaars wat op de achtergrond blijven. Niettegenstaande bracht het MAS een indrukwekkende verzameling kaarten en (kunst)objecten samen die het ontdekken waard is.
De wereld gespiegeld. Wereldkaarten van de middeleeuwen tot nu loopt nog tot 16 augustus in het MAS te Antwerpen.
