Kan de derde golf van black metal überhaupt als één enkele golf beschouwd worden of is het eerder een uitloper van die tweede veelbesproken golf? Vanaf de tweede helft van de jaren negentig tot vandaag is black metal hoe dan ook een metalgenre, net als thrash en death metal, dat zichzelf in stand houdt door een schare koopkrachtige fans.
Vandaag is black metal het belangrijkste muzikale exportproduct van Noorwegen. Bands als Dimmu Borgir en Satyricon zijn uitgegroeid tot grote namen in de metalscene. De eerste band werd in 1993, middenin de tweede black metalgolf, opgericht door zanger Shagrath (Stian Tomt Thoresen), gitarist Silenoz (Sven Atle Kopperud) en drummer Tjodalv (Ian Kenneth Akesson). In die periode werden ze dan ook vooral beïnvloed door hun landgenoten van Darkthrone, Mayhem en Emperor. Stormblast (1996), was hun laatste echte toevoeging aan black metal, maar het grote metalpubliek kent Dimmu Borgir vooral van alles wat verscheen na Spiritual Black Dimensions (1999), dat een definitieve overgang naar symfonische metal betekende. Voorlopig hoogtepunt voor Dimmu Borgir was een eenmalig optreden in 2011 waarbij de band met voltallig orkest en koor een Wagneriaans spektakel bracht. Ook Satyricon waagde zich al aan symfonie-meets-black metaltoestanden.
Black metal goes classic
Terwijl black metal in de tweede golf de nationale Noorse pers haalde met moorden en brandstichtingen kwamen andere bands vanaf de tweede helft van de jaren negentig op tv met hun singles en videoclips. De meeste bands hadden in de jaren voordien hun oude (death metal)liefde verlaten en waren ingegaan op de lokgroep van black metal.
Als er een band is die de brug vormt tussen de tweede en derde golf van black metal is het Emperor wel. De eerste symfonische black metalband werd in 1991 opgericht door gitaristen Samoth (Tomas Haugen) en Ihsahn (Vegard Sverre Tveitan), en meteen gesteund door Euronymous, net als zoveel bands in de Noorse scene rond die tijd. En met drummer Faust (Bard Guldvik Eithun) hadden ze ook geen onbesproken figuur in hun rangen. Hij vermoordde in 1992 een homofiele man in een bos buiten Lillehammer en heeft ook een aantal brandstichtingen op zijn kerfstok.
Emperor bant in 1993 wel corpse paint, omdat ze vinden dat het maquilleren een trend is geworden en daarmee zijn symboliek verloren heeft. Met Ihsahn heeft de band dan ook een frontman-visionair in zijn rangen, die veel te inventief is om zuivere black metal te blijven spelen. In 1994 verschijnt dan ook een van de belangrijkste black metalplaten uit die periode: In The Nightside Eclipse, waarmee de geboorte van de symfonische black metal werd gevierd.
Het is aan Emperor dat Dimmu Borgir veel van zijn huidige populariteit te danken heeft. Niet alleen was Emperor een grote invloed, ook kapte de iconische band er na vier albums mee in 2001, het jaar dat Puritanical Euphoric Misanthropia verscheen, een technisch en productioneel hoogstandje dat ervoor zorgde dat de populariteit van de Noren verder de hoogte in schoot. Ondanks de aandacht die ze kregen op MTV2, zou de band blijven beweren dat ze niet commercieel georiënteerd waren, maar eerder een boodschap voor meer mensen wilden brengen. De bestseller — meer dan 100.000 verkochte exemplaren in de VS alleen! — Death Cult Armageddon (2003) werd opgenomen met het Praagse filharmonische orkest. Het bleef steil bergop gaan voor Dimmu Borgir, want in 2004 mochten ze mee op tour met Ozzfest, het rondreizende metalcircus van Ozzy Osbourne. Daarna probeerde de band op dit elan verder te gaan, maar hij zou geen interessante plaat meer uitbrengen.
Ook Satyricon (onstaan in 1991) genoot in zijn beginperiode — toen nog een kloon van Hellhammer en Celtric Frost — automatisch veel aandacht toen black metal dankzij de (zelf)moorden en het mysterie gecommercialiseerd werd. De debuutplaat van Satyr (Sigurd Wongraven) en Frost (Kjetil-Vidar Haraldstad), Dark Medieval Times, kwam daardoor in 1993 meteen in de picture te staan, al lag dat ook aan de toen opmerkelijke mix van rauwe black metal, akoestische gitaren en fluit. Volgens de fans een klassieker in het genre, maar misschien nog belangrijker is dat de band bombastischer klonk dan eender welke black metalband in die tijd.
Met Nemesis Divina brengt Satyricon in 1996 een toegankelijke plaat uit. Voor “Mother North” wordt zelfs een videoclip gemaakt; in die tijd hoogst ongewoon voor een black metalband en een voorlopig hoogtepunt in de commercialisering van black metal. Na de release van Rebel Extravaganza (1999) toert Satyricon door Europa als support voor Pantera. Op de volgende plaat Volcano staat zelfs een echt black metalhitje (“Fuel For Hatred”). Nadien raakt de band over zijn creatief hoogtepunt heen. Het laatste optreden van Satyricon in Trix moest naar de kleinere zaal verhuisd worden, dus de grootste black metalband zijn ze ook al niet meer.
Net als Satyricon wordt Enslaved in 1991 opgericht. De band speelt klassieke, rauwe black metal — hun debuut Vikingligr (1994) verschijnt op het label van Euronymous en wordt aan hem opgedragen. Zanger Grutle Kjellson en bandcomponist Ivar Bjornson lieten al vrij vroeg in de jaren negentig hun experimentele kant horen. Sindsdien wordt Enslaved bewonderd door open-minded metalheads. Met tweede plaat Frost leek een Bathory 2.0 geboren, maar op Isa en Ruun zijn de progrockinvloeden duidelijk te horen. Met recentere platen wordt een meer commerciële weg ingeslagen met toegankelijke productie en catchy viking metal, waardoor Enslaved soms in hetzelfde hokje als Amon Amarth gestopt wordt.
Ook noemenswaardig is Immortal, eveneens begonnen als death metalband die onder invloed van Euronymous de omslag naar black metal maakte, met Diabolical Fullmoon Mysticism (1992) en Battles In The North (1995) als hoogtepunten. Vanaf At The Heart Of The Winter (1999) is het dan weer producer Peter Tätgtgren (Hypocrisy) die de band doet opschuiven naar meer thrash-geïnspireerde black metal. Sons Of Northern Darkness is de meest toegankelijke plaat. Hoewel Immortal nooit een symfonische plaat uitbracht, zijn ze een van de populairste in het genre; door sommigen de Manowar van de black metal genoemd omwille van hun extreem theatrale optredens.
Satan is not dead yet
Vandaag zijn er nog altijd black metalbands die we niet snel met een orkest zien spelen of waarvan we een videoclip verwachten. Het betreft hier vooral Scandinavische, nihilistische of uitgesproken satanistische bands die ontstonden omdat het genre opnieuw serieus moest genomen worden. De erfenis van Euronymous verderzetten komt dan weer op de eerste plaats.
Net als bij Mayhem is black metal voor deze bands meer een attitude dan een muziekgenre. Hun artistieke bijdrage aan het genre moet dan ook niet overschat worden. Noorse bands als Carpathian Forest (in 1990 gevormd door Nattefrost, ook geen onbesproken figuur), Taake (in 1993 opgericht door Orjan Stedjeberg aka Hoest) en Gorgoroth (uit de grond gestampt in 1992) zijn dan ook meer berucht door hun associaties met nazi’s of optredens waarbij zelfverminking en varkenskoppen schering en inslag waren, dan bekend omwille van hun legendarische platen. Die laatste band is misschien nog het meest berucht omwille van Gaahl, zijn gewelddadige en satanische frontman tussen 1998 en 2007. Voorlopig hoogtepunt in de controverse is de opname van Black Mass In Krakow in 2004. Op het podium: 120 schapenhoofden, vijf naakte, gekruisigde vrouwenmodellen onder het bloed en vuur, veel vuur. De opnames werden in beslag genomen door de Poolse autoriteiten.
Om die reden worden Zweedse black metalbands ook smalend norsecore genoemd. Muzikaal brengen ze niet veel meer dan constant blastbeaten, tremolo riffing en een rauwe productie. Dark Funeral (ontstaan rond Lord Ahriman) en Marduk, de band rond Morgan “Evil” Hakansson, zijn daarvan de bekendste voorbeelden; beiden ontstonden in de tweede black metalgolf. Het meest schrijnende voorbeeld van nihilistische black metal is echter het eveneens Zweedse Shining. De frontman van die band, Niklas Kvarforth, zelf geen doetje, probeert in zijn teksten fans aan te zetten tot zelfverminking en zelfmoord. Twee andere, meer melodische, Zweedse bands zijn muzikaal wel uiterst belangrijk geweest: Dissection en Watain.
Dissection, opgericht in 1989, stond van in het begin dicht bij de black metalkliek rond Euronymous. Zo reisde zanger-gitarist-songschrijver Jon Nödtveidt al sinds 1991 geregeld af naar Oslo om er samen met het black metalicoon te spelen. The Somerlain (1993), het debuut van Dissection werd dan ook opgedragen aan Euronymous, die in dat jaar was vermoord. Maar het was pas met het magische Storm Of The Light’s Bane dat Dissection een legendarische status kreeg. Een jaar later wordt Nödtveidt, notoir lid van de militante nihilistische Misantropische Luciferiaanse Orde echter gearresteerd voor de moord op een 37-jarige homoseksuele Algerijn. Zijn opsluiting betekende het logische einde van de band, maar de opvolger stond al bijna klaar.
Ook Watain werd opgericht omdat er volgens frontman Erik Danielsson in 1998 “geen bands waren die dingen serieus namen en weinig bands waren die meer dan alleen muziek brengen”. Versta: diabolische black metal met een transcendentaal karakter. Niet toevallig toerde de jonge band in 2004 met Dissection, dat een reünie hield na de vrijlating van Nödtveidt, met een Europese Rebirth of Dissection-tour. Twee jaar later vond de politie de Dissection-frontman — ondanks zijn verleden een halfgod in de scene — dood in zijn appartement in Stockholm. Nödtveidt had zichzelf door het hoofd geschoten in een cirkel van brandende kaarsen en met een satanische bijbel in zijn nabijheid. Zo kwam een einde aan het bizarre verhaal dat Dissection heet en kregen Dead en Euronymous er in de hel een compagnon bij.
Sindsdien is Watain dé band die zich het satanistische leiderschap, waarmee Mayhem tien jaar voordien het genre groot maakte, toe-eigent. Liveoptredens van Watain zijn ook satanische verkleedpartijen met kandelaars, vlammenwerpers en stinkende varkenskoppen, maar gelukkig heeft de band muzikaal ook wat te bieden. Het in 2007 verschenen Sworn To The Dark blijft zonder overdrijven een van de interessante black metalreleases van het afgelopen decennium. Niet alleen Venom, Darkthrone en Emperor waren duidelijke referenties, ook Iron Maiden en zelfs Opeth. “Ik denk dat Watain een zeer goed voorbeeld is van een black metalband. Onze lichamen, beenderen en wervelkolom incluis, ademen hetzelfde uit: het satanische ideaal”, zei Danielsson ooit in een interview. Bescheiden is hij nooit geweest, maar gelijk heeft hij. Watain is vandaag de populairste echte black metalband.
