Niet in Brussel of Antwerpen, maar in het museum voor grafiek en drukkunst te La Louvière, ergens op de industriële as tussen Bergen en Charleroi, kan je een expo bezoeken rond het lithografische werk (en enkele kortfilms) van David Lynch. Hoewel de regisseur de kunstvorm pas actief omarmde vanaf 2007 en sindsdien in de weer was met kalksteen, houtgravures (sinds 2010) en papier, ligt de link met het filmwerk er vingerdik op. Dezelfde adjectieven — verontrustend, surreëel en obsessief — zijn van toepassing.
Wie een beetje vertrouwd is met het leven en werk van Lynch (°1946), weet dat die liefde voor de lithografie niet helemaal uit het niets gekomen is. De artiest startte immers ooit studies om kunstschilder te worden en ging zich pas in tweede instantie toeleggen op film. Zijn eerste kortfilms, Six Men Getting Sick (1967) en The Alphabet (1968), zijn ook mooie voorbeelden van die combinatie: voor de eerste animeerde hij schilderijen, voor de tweede maakte hij een combinatie van schilderwerk en bewegende beelden. Ook later filmwerk als Industrial Soundscape (2002) en Bug Crawls (2004) houden vast aan die eerder statische aanpak, waarin een hoofdrol weggelegd is voor een gedetailleerde geluidsband.
Net als in zijn filmografie staan dromen centraal. En net als de surrealisten duikt Lynch zonder gordel in een universum van geladen symboliek, groteske verbeelding en merkwaardige obsessies en angsten. Wat de beelden suggereren, ruikt bovendien vaak naar geweld, naar fysieke beschadiging. Een revolver, een mes, radicale misvormingen die Bacons gruwel haast doen lijken op schoonheidsfoutjes, en geïsoleerde ledematen, gegoten in beelden die iets hebben van stills van Meliès, Buñuel en Dalí. Uitzondering is het twaalfdelige The Paris Suite, de eerste reeks die hij maakte nadat hij het procedé leerde kennen bij kunstdrukkerij Idem in Parijs. Roodtinten overheersen, net als dikke lijnen die rechtstreeks van de pop art komen.
De meerderheid van de litho’s (waar de titels steeds in vermeld worden) zweren echter bij dominant inktzwart, vaak met schaduwachtige vegen die zorgen voor een opzettelijke slordigheid en ongrijpbaarheid, en zo het vaak wazige droomelement extra benadrukken. Soms leidt het tot kinderlijke resultaten (Airplane And City Town en Electricity lijken haast met vingerverf in elkaar gekliederd), of tot een primitieve referentie aan andermans werk (Woman In Window is geperverteerde Hopper minus de verfijning en de meesterlijke kleurbeheersing, maar mét behoud van de raadselachtigheid), of tot een ziekelijke voorkeur voor een industrieel beeld. De torens en vervallen fabrieken vloeien zo voort uit het deprimerende machinelandschap van Eraserhead, terwijl het staal het één enkele keer erg ver drijft, zoals in Girl In Dream, waarin het een vrouwelijke gestalte lijkt te overwoekeren.
Een enkele keer gaat het uitzinnige ook wel samen met een lichtere insteek. Zo toont Family Of Bugs In House (afb. 1) een dwarsdoorsnede van een huis waarin elke ruimte wordt gevuld met een kolosaal insect, waarvan je bovendien ook nog eens de naam meekrijgt (Pierre, Sylvia, Billy, Mike, Claude en Maria). Toch is het de permanente morbiditeit, hier en daar wat verwant aan de akelige poppetjessfeer van de Brothers Quay, die centraal staat. Het lijkt zelfs alsof je na meer dan honderd litho’s volledig in de ban geraakt van de ongemakkelijke ruimte waarin lichamen uit elkaar gehaald worden en geladen motieven enorm opgeblazen zijn. Of kijk naar Girl Dancing, dat net zo goed een karkas in een onderbelicht slachthuis kon zijn. Enkel de met houtgravures gemaakte litho’s, een techniek die Lynch vanaf 2010 occasioneel ging gebruiken, laten een kleurrijker (letterlijk) en netter beeld zien.
Meest alarmerend zijn wel die litho’s waarin menselijke interactie plaatsvindt. Two Figures In Bed toont een koppel dat een monsterlijk verbond aangaat dat slechts ruimte laat voor één lichaam. Eén harmonie ook, maar dan wel die van een verschrikkelijke mutilatie. Hoogtepunt is ongetwijfeld A Parting Kiss (afb. 2), een confronterende knoeiboel van zwarte vlekken, in elkaar gedrukte en uit elkaar getrokken lijfelijkheid die oppervlakkige willekeur én perverse controle toelaat. Het lijkt wel een samengaan van gewelddadige aantrekkingskrachten met het onvermogen om te komen tot een verbond dat niet meteen in ontzette staat van ontbinding belandt.
Hoewel Lynch nogal vaak de mond vol heeft van geluk en innerlijke rust door meditatie, blijft zijn universum een schokkende ontmenselijking uitdragen. En die is ook bij de litho’s zo indringend en kruipt zo efficiënt onder de huid, dat je bij het verlaten van het museum amper je onbehagen en paranoia onderdrukt krijgt. Zo kreeg La Louvière ondanks de voorzichtige lentezon de allure van een schijnheilige veinsstad, werd het een aanhangsel van een kolossaal winkelpark waar elke blik vreemd is, elk contact gehuld in een waas van ongemak en verdachtmakingen. Ik zeg het u: daar is iets niet pluis. Geen idee wat het is.
De expo loopt nog tot 19 mei. Meer info op de website.
