”What is Spiritualized used for? Spiritualized is used to treat heart and soul. What is the recommended dose? Play once, twice daily or as recommended by your doctor or pharmacist”. Met een hoes die tot in de kleinste details werd vormgegeven als een bijsluiter, leverde Spiritualized met Ladies And Gentleman We Are Floating In Space volgens NME de plaat van 1997 af en dat met moordende concurrentie van Radiohead en The Verve. Een hele krachttoer, maar Ladies And Gentlemen ging muzikaal breder en vooral psychologisch een stuk dieper dan OK Computer en Urban Hymns.
Het idee om de plaat te verpakken als medicijn kwam niet uit de lucht vallen. Verdovende middelen waren onlosmakelijk verbonden met Spacemen 3, de eerste groep van Jason Pierce. Hun debuut zou aanvankelijk “Taking Drugs To Make Music To Take Drugs To” heten en tijdens interviews liet zijn kompaan Peter “Sonic Boom” Kember geen enkele kans onbenut om zijn voorliefde voor recreatieve drugs te betuigen. Muzikaal had Pierce het verleden echter achter zich gelaten en de repetitieve en minimalistische garagerock van Spacemen 3 ingeruild voor invloeden die varieerden van psychedelica en shoegaze tot gospel, blues en jazz.
De opnames zelf werden op amper twee weken afgerond, maar het mixen zou nog anderhalf jaar in beslag nemen. Eerst werd Jim Dickinson aangetrokken als mixer. In een ver verleden had hij nog samengewerkt met The Rolling Stones en Big Star, maar zijn bijdrage zou uiteindelijk beperkt blijven tot het advies dat alles “brown and fuzzy” moest klinken. Toen ook Brian Eno het te druk bleek te hebben, ging Pierce zelf achter de knoppen zitten. Iets waar hij fysiek en mentaal bijna aan ten onder ging.
Zelf heeft Pierce altijd ontkend dat hij ook tijdens het schrijven van de plaat een emotioneel wrak was. Louter omdat Spiritualized-toetseniste Kate Radley rond die tijd een punt had gezet achter hun relatie en vervolgens in het huwelijksbootje stapte met The Verve-frontman Richard Ashcroft en hij op Ladies And Gentlemen het einde van een relatie beschrijft. “Mensen denken dat iedereen die muziek schrijft, zijn ziel blootgeeft,” zegt hij. “Ik schrijf geen impressies van het leven, dat interesseert me niet. Ik denk dat als ik iets autobiografisch zou willen schrijven, ik een autobiografie zou schrijven.” Maar Pierce mag ontkennen wat hij wil, als schrijver bedient hij zich slim van trucjes om de grens tussen zichzelf en zijn onderwerp te doen vervagen. Als hij tijdens “Come Together” “Little J’s a fucking mess” zingt, weet hij verdomd goed dat de luisteraar daar “Little Jason” van zal maken.
Als Radley de plaat opent met de ontnuchterend zakelijke aankondiging: “Ladies and gentlemen we are floating in space”, wordt meteen duidelijk dat weinig dingen Pierce een houvast bieden in het leven. We zweven doelloos door de ruimte en kunnen niet veel meer van het leven verwachten dan “a little bit of love to take the pain away”. Maar als ook dat wegvalt, stuiken wereld- en zelfbeeld in elkaar. Van de man blijft dan niet veel meer over dan de vernietigende zelfspot van “I Think I’m In Love”: “I think I can fly/Probably just falling (…) I think I can hit the mark/Probably just aiming/I think my name is on your lips/Probably complaining (…) I think I’m alive/Probably just breathing”. Het mes wordt alleen maar dieper gedreven door het pianomotiefje op de achtergrond dat het heroïsche thema van “Chariots Of Fire” van Vangelis lijkt te citeren.
Aanvankelijk probeert hij zichzelf nog staande te houden. Voortdurend drinkt, slikt of spuit hij zichzelf moed in. Ontbijt komt voortaan van de spiegel of uit een fles (“Home Of The Brave”) en zijn namiddagen spendeert hij met een naald in de arm (“I Think I’m In Love”). Opgefokt en stijf van de drugs zoekt “Come Together” met broeierige blazers en een gospelkoor nog een wankel evenwicht tussen wanhoop en euforie.
Met de krioelende blazers van “The Individual” wordt echter definitief de afdaling in de persoonlijke hel ingezet waarin de tristesse van de strijkers en de blazers van “Broken Heart” loodzwaar weegt en alles dreigt te verzwelgen. Met zijn laatste restje kracht probeert hij vast te houden aan de staat van ontkenning die zo lang zijn toevluchtsoord is geweest: “Though I have a broken heart, I’m too bussy to be heartbroken”. Maar uiteindelijk kan hij zichzelf niks meer wijsmaken: “And I’m wasted all the time/I have to keep it covered up with a smile”. Waarna hij verder wegglijdt in de maalstroom van “No God Only Religion” om na vier minuten complete chaos terug aan de oppervlakte te komen.
Na de boetedoening van “No God Only Religion” brengt het London Community Gospel Choir met “Cool Waves” de verlossing als een zalvende vloedgolf: “Cool waves wash over me/cool water’s running free/Lay your sweet hands on me, ‘cause I love you”. Wat daarop volgt kan wat voorafging nooit evenaren. De slome groove van “Cop Shoot Cop” (met dank aan jazz-legende Dr. John op piano) is dan ook niet meer dan een aftiteling, een terugblik op wat voorbij is onder het motto “dit nooit meer”.
Na Ladies And Gentlemen We Are Floating In Space gaat Pierce nog even verder op de ingeslagen weg. Met een heel symfonisch orkest en gospelkoren die de verlossing bijna tastbaar maken, pikt Let It Come Down de draad op waar hij met “Cool Waves” werd neergelegd. Nu de medicatie begon te werken, kon Pierce het leven opnieuw recht in de ogen.
In 2009 keert Pierce terug naar zijn magnum opus. Ladies And Gentlemen krijgt een heruitgave met onuitgegeven opnames, demo’s, alternatieve mixen en een nieuwe versie van het titelnummer waarin “Can’t Help Falling In Love” uitgebreid geciteerd wordt zoals oorspronkelijk de bedoeling was voordat de erfgenamen van Elvis Presley hun veto stelden. Pierce laat zich ook overhalen het album integraal uit te voeren op het All Tomorrow’s Parties-festival. Voor hem zijn de live-uitvoeringen echter geen eindpunt voor een artiest op zijn retour. In plaats daarvan gebruikte hij ze als inspiratiebron voor de opnames van Sweet Heart, Sweet Light dat eerder dit jaar verscheen. Pierce is duidelijk nog lang niet van plan om vast te roesten in het nostalgie-circuit.
Spiritualized speelt op zondag 18 november in de Arenbergschouwburg op Crossing Border
