Zes jaar was het wachten op de derde Spinvisplaat. Tot Ziens, Justine Keller is een opvallend ander album geworden, dat ervoor zorgt dat Spinvis niet zomaar zijn eigen genre wordt. Collages ruimen baan voor ijzersterke melodieën. De Jong, net 50 geworden, is meer songschrijver dan songsmid op deze plaat. Het nummer staat centraal, maar bovenal in dienst van het verhaal dat hij met deze plaat absoluut wilde vertellen. Een bloedmooi verhaal, zo blijkt al gauw uit dit even hartelijke als openhartig gesprek. Onder andere over Justine, want zij is de liefde zelf.
enola: Ik vind dit veruit je mooiste plaat. En vooral verrassend melodieus.
de Jong: “Nou, dat woord zocht ik nu al de hele dag (lacht). Melodieus… Eind vorig jaar bekeek ik alles wat ik had verzameld aan ideeën en liedjes, en dat was een heel aantal. Het ging alle kanten op. (denkt na) Kijk, je hebt een hoofd en een hart. Mijn hoofd was bezig met iets moderns, waarbij woorden een andere functie hadden. Maar ik was ook 50 geworden in februari. Niet dat leeftijd voor mij zo veel betekent, maar je begint toch na te denken: wat zijn nu de blijvende waarden? En dat is de melodie, los van alle muziekgenres die er bestaan.”
enola: Het lijkt alsof je deze keer echt iets tijdloos wou maken.
de Jong: “Tijdloos, dat durf ik niet te zeggen. Maar de melodie is voor mij momenteel het allerbelangrijkste. Het hoofd zegt momenteel: nee, niks melodie, het moet abstract. En het hart zegt: het melodieuze moet primeren. En je moet altijd volgen wat je hart zegt.”
enola: En de beste muziek is diegene die je pal tussen hoofd en hart raakt. Zoals deze plaat. Vooral ook doordat je teksten beeldender, poëtischer zijn dan ooit.
de Jong: “Dank je wel. En toch voel ik aan dat de teksten directer zijn geworden. Maar dat wil niet zeggen dat ik voortaan zo schrijf. Ik ben nu al bezig met nieuwe liedjes en die zijn toch weer abstracter van tekst. Dit hoorde gewoon bij het Justine-verhaal.”
enola: Ik wou ze net niet directer noemen. Je zegt meer in de witlijnen in je teksten dan in de lijnen zelf. In “Oostende” bijvoorbeeld.
de Jong: “Mooi, dat moet ook zo. (denkt na) Ik heb bijvoorbeeld lang getwijfeld of ik de plaats waar het zich allemaal afspeelt wel bekend zou maken. Als ik de titel “Oostende” had weggelaten, was het veel opener geweest qua beeld. Het is uiteindelijk een bewuste keuze geweest om het toch te situeren, die had ik vroeger toch minder gemaakt denk ik.”
enola: Waarom nu juist wel?
de Jong: “Geen idee (lacht). Ik denk omdat de klank, het beeld, de betekenis van Oostende al zoveel romantiek heeft, en ik raak er zo vaak verzeild om de een of andere reden. (denkt na). En alles in deze stad is aan het veranderen, ze zijn altijd aan het bouwen: er komt een nieuwe haven, kleine hotelletjes blijven staan terwijl grote gebouwen worden afgebroken. Je hebt aan de ene kant die constante verandering van de stad, aan de andere kant heb je de zee en de wind die nooit verandert, dat is allemaal eeuwig.”
enola: Je kunt het ook zien als tegenstelling tussen de schoonheid van dat eeuwige en de lelijkheid van Oostende vandaag: als die stad in het nieuws komt, is het door hangjongeren, mensen die neergestoken worden omdat ze geen sigaret willen geven of vluchtelingen die op straat slapen tot ze op een boot naar Engeland geraken. Ik luisterde naar deze plaat als een album dat alle lelijkheid buitenhoudt.
de Jong: “Ik heb niets willen verstoppen of ontkennen, maar wel iets willen maken dat zo mooi mogelijk is. Proberen alle ironie en cynisme weg te houden. Ik ben er niet blind voor, maar ik wil er nu even niets mee doen. Het heeft misschien ook te maken met de periode van mijn leven waar ik nu in zit. Misschien leent die zich daar minder toe. Ik werk veel samen met mensen, bijvoorbeeld met Theo Van Gogh, vroeger. Dat vind ik echt zo’n voorbeeld van iemand die altijd bezig was met het benoemen van het falen van de mens, alles wat fout liep: iedereen liegt, alles is onecht, alles heeft een dubbele betekenis, iedereen is egoïstisch. En dat is allemaal waar. Als je twintig bent, begin je dat te vermoeden. Als je dertig bent, dan weet je dat. Maar er moet toch meer zijn. Je kunt toch niet je hele leven dat blijven benoemen? Ik weet ondertussen ook wel dat het allemaal zo is. Maar ik kijk nu of er toch niet nog een deur achter dat falen zit, en of er achter die deur toch iets zit dat mooi en echt is. En dat is de schoonheid, de ontroering.”
enola: En dat terwijl de plaat aanvankelijk over oorlog zou gaan, zag ik in een interview met je eerder dit jaar. Je klonk toen behoorlijk grimmig.
de Jong: “Toen ging het inderdaad een grimmige plaat worden, en die grimmigheid is er stilaan uit verdwenen. Dat was geen keuze, het gebeurde gewoon. En dan moet je dat volgen, anders ben je bezig met vorm en dat is niet goed. (denkt na) Ik ben nu net heel bewust op zoek gegaan naar andere vormen om te gebruiken, meer verhalende vormen bijvoorbeeld. Ik heb ook veel solo opgetreden de afgelopen tijd. En wanneer je alleen speelt, worden de teksten steeds belangrijker. Met een band speel je, alleen praat en vertel je meer tegen de mensen. En dan merk je dat er speciale aandacht is voor liedjes die gaan over mensen die iets vertellen over hun leven. Ik heb veel collageteksten gemaakt, nog steeds, maar die hoorden niet in het Justine-verhaal.”
enola: Je had het al een paar keer over het “Justine-verhaal”. Wie is Justine Keller eigenlijk?
de Jong: “Justine is geen vrouw, dat is de liefde zelf. Als je twaalf of dertien bent, en je wordt voor de allereerste keer verliefd, klopt je hart zoals het nog nooit heeft geklopt. Je was er wel klaar voor, dacht je, en opeens is het zover. In mijn geval was dat Marthe Keller, een actrice in een Franse televisieserie… (haalt diep adem) Man (lacht). Ik denk dat je dan niet verliefd wordt op een vrouw, maar op dat gevoel, op de liefde zelf.”
“En de hoofdfiguur op deze plaat, die al die liedjes vertelt aan ons, heeft dat gevoel nooit kunnen loslaten. Normaal laat je dat na verloop van tijd los en maakt het plaats voor de echte wereld, maar bij hem is dat niet gebeurd. En die vrouw, Justine, waart de hele tijd rond hem als een geest. Dat kan heel destructief werken… Liefde kan echt vreselijk zijn, afschuwelijk, een moordenaar, het kan je helemaal kapot maken, uithollen… Maar de hoofdfiguur op deze plaat is ook het slachtoffer van die Justine.”
enola: Als je zegt dat je dat gevoel slechts één keer kunt hebben, waarom is het dan een “tot ziens, Justine” en geen “vaarwel”?
de Jong: “Tot ziens is in dit geval een vaarwel, maar vaarwel klinkt veel te hard, te dramatisch. Terwijl iedereen weet: het is geen tot ziens. Maar dat zeg je niet. Daardoor is “tot ziens” veel mooier. Het is een belofte die niet wordt ingelost. Dat weet iedereen, en dat is veel tragischer (lacht).”
(denkt na). “Hoor mij nu de plaat uitleggen. Ik hoop dat het voor mensen die naar de plaat luisteren geen teleurstelling is. “Oh, ik had het helemaal anders gehoord.” En dan heb ik het kapot gemaakt. Je probeert het in interviews zo eerlijk mogelijk te zeggen, maar vaak zeg je dan te veel. Het is heel risicovol.”
enola: Maar blijkt die eerste verliefdheid achteraf gezien niet heel platonisch tegenover de liefde van later voor je vrouw, kinderen…?
de Jong: “Die Justine-liefde is niet de liefde voor een vrouw, maar de liefde voor de liefde. Dat gevoel, de intensiteit, de kick die je tot dan nog nooit hebt beleefd. “Wat voel ik nou? Waarom denk ik de hele dag aan haar? Waarom is dat? Kan ik dat niet uitzetten?” Nee, dat kun je niet. (denkt na) De liefde voor je vrouw en je kinderen later is heel tastbaar, is echter. Tuurlijk. Maar daar gaat dit niet over.”
enola: Denk je dat kinderen vandaag of over tien jaar diezelfde intensiteit van de eerste verliefdheid kunnen beleven? Ik vrees daar namelijk voor.
de Jong: (Resoluut) “Nee, dat ben ik niet met je eens. Ik heb heel veel vertrouwen in de nieuwe generatie. Ik heb twee zonen van 19 en 13, en als ik hun vrienden zie, al die jonge mensen die met elkaar praten, hoe ze over de wereld denken… dan heb ik daar heel veel vertrouwen in. Het is wel zo dat de kinderen vandaag opgroeien in een wereld waarin alles constant verandert. Wat je dan gaat doen, denk ik, is zoeken naar dingen die niet veranderen, die waardevol zijn, daar ga je je dan aan hechten. En dat is verliefdheid. Liefde. Er is een sterke tegenbeweging, waar ik echt in geloof. De tegenbeweging van jonge mensen die op zoek zijn naar duurzaamheid, dingen die echt zijn. Als ik op de iPod van mijn oudste zoon kijk, zie ik The Beach Boys, The Beatles en grote dingen van vroeger. Er is blijkbaar heel veel aandacht voor. Jij en ik geven die waarden door aan onze kinderen. Jij zet de muziek op die je mooi vindt en je kinderen drinken dat. En zo bloeien ze. Ik begrijp die angst en bezorgdheid wel die wij, de ouderen, vandaag hebben, maar er is hoop. We hebben immers geleefd in een tijd waarin er geen oorlog was in Europa, een soort eiland, heiland, uniek in de geschiedenis van dit continent. Ik maak me wel zorgen over bepaalde ontwikkelingen vandaag. We hebben fantastische kinderen, maar in welke wereld zullen ze opgroeien… Ze zullen het met minder moeten doen.”
enola: Er heerst een grote zenuwachtigheid vandaag vind ik. Dat kan niet anders dan een invloed op hen hebben.
de Jong: “Tuurlijk. Maar je moet vertrouwen hebben. Vanuit de eigen waarden die je doorgeeft, ook via boeken, muziek, films, dingen waar jij en andere mensen, jongeren over praten… Wij zijn toch niet de enigen, dat kan toch niet? Er zijn geen overkoepelende groepen meer, iedereen is een individu. En dat is iets negatiefs. Je ziet dat mensen die elkaar vinden voornamelijk rechts of heel conservatief zijn, dat ze terug naar vroeger willen, of alle buitenlanders buiten willen. Die voelen zich verbonden. Diegenen die dat anders zien, zijn allemaal los.”
enola: Jouw opvattingen over deze huidige tijdsgeest blijven op de plaat toch onder de oppervlakte, al heeft die er ergens wel een invloed op lijkt me.
de Jong: “Tuurlijk, dat kan niet anders, of je wil of niet. Door gaten en kieren komen die beelden erdoorheen. Maar dat echt geëngageerde zou ik er snel weer uithalen. Het staat het verhaal in de weg, het heeft teveel richting. Mijn personages zijn maar heel gewone mensen, die worden ook maar door de wind heen en weer gegooid, ze kunnen ook niet altijd goed overweg met hun gevoelens of zich goed uiten. Ze hebben maar heel weinig woorden en toch proberen ze zich uit te drukken. (denkt na) Het pogen, maar mislukken, is duizend keer mooier dan alles kunnen en slagen.”
enola: In welke zin vind jij jezelf dan geslaagd?
de Jong: “Ik ben geslaagd in… Dit is wat ik nu doe, en hoe ik leef, is echt een droom. En dan bedoel ik niet het zwembad of de auto’s (lacht), maar dat ik de middelen heb om te doen wat ik wil. Maar wat ik maak, geslaagd? Nee, dat durf ik niet zeggen. Zolang het in de lucht hangt, is het perfect. Je hebt een idee: zo moet het worden, en dat is perfect, zolang het daar hangt. En dan kun je kiezen: ofwel laat je het daar hangen, ofwel zet je het op de grond zodat iedereen het kan aanraken en iedereen er een mening over kan hebben. En dan is het helemaal niet meer perfect: er zitten scheuren in, daar is iets stuk, en dat klopt niet… Maar het is wel een keuze. En dan kies ik voor het laatste, al is het slechts 60% van wat het had moeten zijn, maar dan is het goed. Goed genoeg. Dus het is niet geslaagd, maar dat lukt toch nooit. Het maken, het zoeken, is het doel. Niet het resultaat.”
