Prestige, 1961 / Atlantic, 1967
Yusef Lateef heeft zich in het verleden meermaals negatief
uitgesproken over de term jazz. De enge afbakening van het woord
bevat volgens hem niet genoeg ruimte om zijn creatieve en hybride
experimenten te duiden. Nochtans is de muziek van de Amerikaanse
multi-instrumentalist diep geworteld in jazz, blues en zelfs
etnische volksmuziek. Iemand die in het verleden met Dizzy
Gillespie, Charles Mingus en
Cannonball Adderley heeft samengewerkt, kan moeilijk ontkennen dat
hij geen rol heeft gespeeld in de ontwikkeling van de
jazzmuziek.
Dat opvallende afwijzen is mogelijk terug te voeren tot een
belangrijke keuze in zijn leven. Yusef Lateef kwam in 1920 ter
aarde met de naam William Emanuel Huddleston maar bekeerde zich in
de vroege jaren vijftig tot de Ahmadiyya, een islamitische
hervormingsbeweging. Lateef was al langer geïnteresseerd in de
muziek van het Midden en Verre Oosten, maar legde zich vanaf dan
ook toe op de studie van oosterse muziek en filosofie. Het
oprichten van een eigen groep bood vervolgens de mogelijkheid om
enkele frisse ideeën in de praktijk te brengen.
Rond het begin van de jaren zestig doorbrak Yusef Lateef
geleidelijk de conventies van de (be)bop en verkende hij de
ondoorgrondelijke wegen van het oriëntalisme. Ondertussen werkte
hij ook zijn (hogere) muziekstudies af en ging hij aan de slag als
onderwijzer. Zijn spirituele wereldmuziek werd theoretisch
onderbouwd met het begrip ‘autophysiopsychic music’. De nogal
moeilijk uitspreekbare term houdt in dat muziek wordt gecreëerd
door het fysieke, mentale en spirituele Zelf, wat in de praktijk
neerkomt op eenvoudige en berustende muziekexpressies.
Toch zijn de (Amerikaanse) wortels van de multi-instrumentalist
nooit verloren gegaan. Op geregelde momenten hoor je een
gepassioneerde saxofoonsolo of een bluesy ritme in een heldere en
swingende compositie.
Zijn idiosyncratische muziek balanceert dikwijls op de grenzen van
de jazzmuziek, maar is niet onbelangrijk geweest voor het genre.
Lateefs werk is doorgesijpeld in de exotische free jazz van John
Coltrane, maar duikt ook op in het werk van eigentijdse
nu-jazzartiesten (de recent overleden Nujabes heeft gretig gebruik
van zijn werk gemaakt).
De muziek van Yusef Lateef is een uitstekend pleidooi om de grenzen
van ieder genre open te houden voor nieuwe en exotische invloeden.
‘Eastern Sounds’ is de weerspiegeling van een meditatieve trip naar
het Oosten, terwijl ‘The Blue Yusef Lateef’ de weg plaveit voor de
latere fusion.
Eastern Sounds
Yusef Lateef maakt onmiddellijk een statement door
het album te openen met een gewaagde compositie (‘The Plum
Blossom’). De minimalistische bezetting en gedurfde
instrumentenkeuze (de xun, rubab en hobo) zorgen voor een heldere
en berustende sfeerinbedding. Het pianogetokkel van Barry Harris
vertoont echter sterke invloeden van de swing en blues.
Doorheen het album besteden de artiesten veel aandacht aan het
klanktimbre van zowel de individuele instrumenten als het
overkoepelende geheel. De geluiden zijn soms gedurfd (mede dankzij
het brede toonregister en de vele chromatische noten) maar hebben
hun herkenbaarheid niet verloren. Yusef Lateef bespeelt
verscheidene blaasinstrumenten met een groot gemak en legt
verschillende intonaties in zijn speelwijze: zwoel en fluisterend,
bruut en passioneel of zelfs ingetogen en meditatief. Toch zijn het
vooral de saxofoonsolo’s die zijn briljante techniek blootleggen
(‘Chinq Miau’).
Daarnaast toont klavierspeler Barry Harris zich ook als
verdienstelijk muzikant. Zijn punctuele en expressieve pianospel
begeleidt vooral de onstuimige escapades van Lateef (‘Snafu’) maar
kan zich soms loskoppelen en de melodie op sleeptouw nemen (‘Love
Theme: The Robe’).
Open composities worden afgewisseld met muzikale mysteriespelen en
dat maakt het moeilijk om ‘Eastern Sounds’ onder één noemer onder
te brengen. Yusef Lateef levert niettemin een uniek album af dat
drijft tussen blues, jazz en oriëntalisme.
The Blue Yusef Lateef
Hoewel dit album – afgaande op de titel – een andere
richting lijkt in te slaan, krijgt de luisteraar opnieuw een
kenmerkend openingsnummer voorgeschoteld. ‘Juba Juba’ is ritmisch
strak georganiseerd maar kan door de humming dialogue en
de opzwepende melodielijnen (fluit, harmonica, piano) als een
verlengstuk van ‘Eastern Sounds’ gezien worden.
Lateef doet voor dit album een beroep op een grote schare artiesten
en dat is duidelijk hoorbaar in het resultaat. Het minimalisme van
‘Eastern Sounds’ blijft achterwege en is vervangen door een
complexer reliëf van klankkleuren. Toch voelt de muziek nog
bijzonder rustgevend aan, zelfs wanneer Lateef zijn saxofoon
bedreven behandelt.
Het is dan ook vreemd opkijken wanneer ‘Moon Cup’ dat stijlkenmerk
doorbreekt met zijn cartooneske geluiden en het pseudo-oosterse
gebrabbel (letterlijk te nemen) van Yusef Lateef. Een ridicule
compositie die het moeilijk maakt om de lach te onderdrukken.
In het tweede deel van het album neigt het album sterker naar de
blues. Opzwepende en beweeglijke composities met een veel bruter
klinkende Lateef op de fluit en saxofoon. Niettemin is de structuur
van de nummers onveranderd: de nadruk ligt op sfeeropbouw en het
afleveren van een authentieke en veelzijdige muziekimpressie. De
onderliggende drive en de hoogstaande uitvoering doen soms denken
aan de moderne funkmuziek van Medeski, Martin and
Wood.
Hoewel het moeilijk is om met twee albums een dwarsdoorsnede van
een eigenaardig en veelzijdig artiest te geven, bieden ‘Eastern
Sounds’ en ‘The Blue Yusef Lateef’ een kleurrijke introductie tot
het leven en werk van Yusef Lateef. Een fysieke en artistieke
verruiming voor elke muziekbibliotheek.
