Binnen de Russische literatuur geldt Isaak Babel als een titaan. Toch beslaat zijn volledige oeuvre nauwelijks vijfhonderd bladzijden, zijn journalistiek werk buiten beschouwing gelaten. ’s Mans carrière begon, in zijn twintiger jaren, nochtans veelbelovend. Rond zijn dertigste was zijn doorbraak dankzij de beknopte bundels Verhalen van Odessa en De Rode Ruiterij reeds verzekerd. Nadien stokte zijn productie, en wel onder druk van een regime dat uitsluitend socialistisch realisme toestond. Babel probeerde zich te oriënteren richting Stalins artistieke principes, maar hij publiceerde nauwelijks nieuw werk. Ruim anderhalf decennium na publicatie van wat vandaag als onvergetelijke verhalen te boek staan, belandde hij in een anoniem graf, gefolterd en tot valse bekentenissen van spionage gedwongen.
Navolging zou Babel logischerwijs nooit krijgen. Onder Stalins bewind kon niemand immers openlijk sympathiseren met enerzijds de verbeeldingskracht en anderzijds de gruwel eigen aan Babels stijl. Niettemin werd de schrijver na Stalins dood gauw gerecupereerd door de intelligentsia. Een jaar later werden zijn verhalen al officieus doch openlijk tot de Russische canon gerekend, al was het tot 2006 wachten op een vierdelige uitgave van quasi zijn volledige bewaard gebleven literair nalatenschap.
Correspondentie, werk voor de filmindustrie, toneelstukken, schetsen voor meer lijvige verhalen: vermoed wordt dat honderden, zoniet duizenden bladzijden literatuur verloren gingen na Babels arrestatie. Dat maakt zowat alles wat de man geschreven heeft, tot een relikwie. Anders dan in zijn vaderland, waar de auteur uitgroeide tot een symbool voor een lasterlijke en monsterlijke dictatuur die in naam van volksbevrijding menigeen van zijn stem of zelfs zijn leven beroofde, wordt Babels erfenis in het Nederlandse taalgebied meer om zijn esthetische (of in bredere zin: artistieke) waarde geapprecieerd. Bijgevolg deed Froukje Slofstra er goed aan om niet blindelings de omvangrijke complete cataloog van Babels geschriften naar het Nederlands te vertalen, maar een selectie te maken waarbinnen ze trachtte non-fictie van fictie te onderscheiden.
Geheel terecht stipt de vertaalster aan dat de Babels grootste talent schuil ging in het verdichten van de werkelijkheid, niet in het objectief weergeven ervan. Haar keuze verhinderde dat deze uitgave een turf werd die niet alleen moeilijk in de hand zou liggen, maar eveneens dat de lezer het kaf van het koren zou moeten zien te scheiden. Vergelijk het met een overvol museum: niets zo frustrerend om de unieke van de waardeloze doeken te moeten gaan onderscheiden. Dat karwei blijft de lezer dankzij Slofstra’s ingrepen gelukkig bespaard.
Met deze door Van Oorschot alweer piekfijn uitgegeven bundeling, weet de lezer zich overigens niet alleen verzekerd van een uitnemende selectie, maar ook van beknopte aantekeningen. Slofstra wilde de kleur en de sfeer van het Russisch bewaren door bepaalde karakteristieke woorden niet te vertalen, en haar annotaties helpen daarbij uitstekend. Ze zijn niet te veelvuldig, en als ze er zijn, dan hoogst compact – geheel in de geest van Babels literatuur, die een oefening moet geweest zijn in reductie.
In Slofstra’s uitnemende vertaling, die recht doet aan de afgemeten, zuivere pen waarmee Babel inmiddels wereldwijd ruchtbaarheid kreeg, staat geen woord teveel en er spreekt een onweerstaanbaar ritme uit, hoe bizar soms ook de wereld waar de schrijver de lezer in binnen loodst. Concessies aan de smaak van het publiek lijkt Babel nooit gedaan te hebben: gruwel is bijna een vast ingrediënt van zijn denkbeeldige universa, zij het dat de horror steeds vanuit een pijnlijke vanzelfsprekendheid te boek staat. Net die ontwrichtende confrontatie tussen stijl en inhoud – een frictie die centraal staat in wat Babel met zijn verhalen probeert te bereiken – maakt de auteur tot een uniek exemplaar, een ongeëvenaard tovenaar met het woord als enige wapen.
Uitnemend geselecteerd, geannoteerd, vertaald. Markant in hoe het zonderlinge en het brutale tot schoonheid leiden kunnen. Over postuum eerherstel gesproken…
