Een boek met als ondertitel Hoe we onze planeet kunnen redden: het klinkt behoorlijk ambitieus, niet? Voor minder dan een radicale omwenteling van ons huidig maatschappelijk bestel neemt de Duitse activiste Carola Rackete de pen niet ter hand. Haar relaas over hoe ze met de Sea-Watch 3 illegaal Lampedusa binnenvoer en onmiddellijk werd gearresteerd, blijkt slechts een kapstok om het te hebben over wat er echt toe doet. Met name de klimaatverandering, en dat het bijna te laat is om nog iets te doen.
Het bijschrift op de kaft van de Nederlandstalige editie van Racketes boek is enigszins misleidend. De kapitein die levens redde en werd gearresteerd lijkt immers de voorbode van een zelfgenoegzame biografie, van de hand van een jonge activiste die op haar dertigste al het gevoel heeft meer te hebben gedaan dan menig politiek leider. Rackete is echter de eerste om haar vermeende heldhaftigheid te minimaliseren. Ze schrijft dat ze alleen deed wat ze dacht te moeten doen, op basis van een intuïtief aanvoelen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
Rackete dobberde rond, wachtend op politieke besluitvoering die allicht nooit zou komen, tot ze het heft in eigen handen nam. De rest werd geschiedenis: ze bracht meer dan veertig uit de zee opgeviste drenkelingen veilig aan wal op het Europese vasteland. En toen? Toen veranderde er voor die mensen bitter weinig. De media riepen Rackete uit tot een icoon van burgerlijke ongehoorzaamheid, maar wie kent tot op de dag van vandaag de verhalen van de mensen voor wie zij deed wat ze deed? Quasi niemand. Die onrechtvaardigheid trekt de jonge Duitse met haar boek niet recht, maar ze is zich er wel van bewust. Net zoals ze er zich van bewust is dat een boek een verhaal nodig heeft om te kunnen verkopen.
Een zoveelste klimaatboek krijgt een debutant momenteel allicht aan niemand verkocht. Toch schreef Rackete met Handeln statt hoffen een boek over datzelfde thema. De Duitse titel klinkt overigens een pak minder banaal, en hij maakt aanschouwelijk dat de sprong van Racketes eigen ervaringen naar de oproep om mondiaal tot handelen over te gaan helemaal niet zo groot is. Racketes punt is immers dat de wereld veranderen steeds klein begint, met enkelingen die een voorhoede vormen. Zij zijn per definitie ongehoorzaam, en wel omdat ze vanuit een persoonlijke en later collectief geworden ethiek de moraal van de heersende orde bekampen. Handelen binnen de krijtlijnen van wat het wettelijk stelsel tolereert, is in zekere zin collaboreren met het stelsel, klinkt het. Niet helemaal onzinnig, toch?
Voor de Green New Deal, door menig klimaatgoeroe uitgeroepen als oplossing voor de huidige ecologische crisis, is Rackete ongewoon scherp. Heeft ze ongelijk als ze schrijft dat het geloof in verdere economische groei neerkomt op het bestrijden van het ultieme kwaad met dezelfde wapens? Heeft ze ongelijk als ze voorspelt dat groei die vandaag ecovriendelijk kan zijn, morgen wederom voor plundering en ravage kan zorgen? Heeft ze ongelijk als ze het systeem zelf – een politiek gegrondvest op het economische dogma van onbegrensde groei – verantwoordelijk stelt voor sociale ongelijkheid en burgeroorlogen zowel als droogten en orkanen?
Voor Rackete is er geen vluchtelingencrisis zonder ecologische rampspoed, en geen ecologische rampspoed zonder het financieel axioma van groei, groei en nog eens groei. Ze put zich niet uit in het opsommen van feiten, dat laat ze over aan de wetenschap. Wel schetst ze met een handvol helder uiteengezette argumenten waarom we niet bij de pakken kunnen blijven zitten, en zelf het roer moeten omgooien. Tijd voor actie, kortom. Die actie kan bestaan uit stoppen met vliegen, geen vlees meer eten en dergelijke meer, maar daarmee houden we de status quo binnen de samenleving in stand. Een status quo die op termijn onhoudbaar is. Dus? Dus is burgerlijke gehoorzaamheid vandaag onze grootste vijand, omdat die ons verlamt.
Wat begint als een betrekkelijk vrijblijvende kroniek over moed en vastberadenheid, schopt de lezer uiteindelijk keihard een geweten. Een klein boekje met grote overredingskracht, deze Tijd voor actie.