Blijkbaar is er een cultuurwereld voor covid-19 en een cultuurwereld na covid-19. Na een lange pauze van negen weken gingen in de belangrijkste cultuurhuizen van het land de deuren weer open. Bij Bozar deed men niet alleen drie bestaande expo’s opnieuw floreren, er werd er meteen een nieuwe vierde op het publiek losgelaten, een alternatieve retrospectieve over de negentigjarige Brusselse kunstenares Jacqueline Mesmaeker.
Strikte preventieve maatregelen zijn van toepassing: er kan enkel na reservatie bezocht worden, een verplicht pad en looprichting doorheen de expo dient gevolgd te worden, er wordt niet met zaalteksten gewerkt, enkel met QR-codes. De tentoonstelling valt zelfs niet op te vatten als een echte retrospectieve, eerder als een eerste echte tentoonstelling rond het werk van de kunstenares. Het is een vervolg, een tweede deel, volgend op Enkel Zicht Naar Zee, Naar West, een expo die dit voorjaar liep in CC Strombeek. In samenwerking met de verantwoordelijken van dit cultuurcentrum en van Galerie Nadja Vilenne brengen curatoren Luk Lambrecht en Lize Eeneman een versie van de Brusselse avant-garde in beeld.
In tien zalen brachten ze een overzicht samen van leven en werk. Alhoewel, alles vloeit in dergelijke mate in elkaar over dat men geen exact beginpunt kan geven. En dat is meteen al een belangrijk uitgangspunt: deze retrospectieve is absoluut niet chronologisch opgebouwd of geordend, alles loopt letterlijk door elkaar heen. Het belangrijkste werk van de expo in CC Strombeek, Enkel Zicht Naar Zee, Naar West, vormde ook een soort ontdekking van de kunstenares, vermits Jan Hoet, stichter van het toen nog niet zo lang bestaande SMAK in Gent, de kunstenares via dit werk op het spoor kwam. Deze ontdekking situeerde zich aan het eind van de jaren zeventig, terwijl de kunstenares op dat moment al bijna de leeftijd van vijftig jaar naderde en naarstig maar vooral eigenzinnig een oeuvre opgebouwd had. De installatie bestaat uit vijf projectoren die licht projectoren op doeken via 18mm filmen, die een sfeer scheppen waarbij het lijkt alsof vogels in tijd, plaats en ruimte in elkaar overvloeien.
Het werk van de kunstenares maakt gebruik van een veelvoud aan dragers: film, beeld, prenten, foto’s, installaties, ensceneringen. Een steeds terugkerend thema is uiteraard haar eigen leven. Zo zien we in de installatie Päpier Peint bijvoorbeeld het effect van wat er als eindpunt overblijft nadat de kunstenares, als een volleerde archeologe, het wandpapier in haar Brussels appartement laag na laag afschraapt. Het resultaat is uiteraard dat de oudste laag in flarden te voorschijn komt, namelijk deze uit de kindertijd van de kunstenares: beertjes, molentjes, muisjes. Letterlijk een gelaagd werk.
Andere wederkerende bron waaraan de kunstenares zich wist te laven: de literatuur en dan vooral de geschiedenis ervan. Gaande van gemarkeerde pagina’s uit een boek van de Franstalige maar aan Antwerpen schatplichtige schrijver Paul Willems tot het allerlaatste werk waarmee de expo afsluit, Melville 1891, een referentie aan het ultieme avontuurlijke zwerversbestaan, geinspireerd door Herman Melville en diens boeken, zoals Moby Dick. Het werk is dan ook terecht de afbeelding van een miniatuurboot tegen een bewegende achtergrond.
Ook de geschiedenis van de schilderkunst en de fotografie zorgde voor creativiteit. Er wordt duchtig geëxperimenteerd met chromo’s, met vervormingen van natuurfoto’s door er een andere achtergrond aan te geven, Albrecht Dürer en diens werk worden ontleed.
De expo komt overweldigend over, en de bezoeker die niet zo vertrouwd is met de avant-garde uit Brussel zal ongetwijfeld diep moeten nadenken bij enkele werken. Daarom is het echter ook een eigenzinnige kunstenares met een eigen kijk. En dus een avontuur wanneer de tentoonstelling betreden wordt. Of ging dat over het leven zelf van de kunstenares ? Maar ja, leven en werk zijn hier eigenlijk één en hetzelfde geworden.
Jacqueline Mesmaeker. Ah, quelle aventure loopt nog tot 21 juli 2020 in Bozar Brussel.
