Van een straatarm muzikant tot de intro van Futurama en het etiket van een Nieuw-Zeelandse wijn: op een halve eeuw tijd heeft de Amen Break een cambrische explosie doorgemaakt. Een kleine geschiedenis van een iconische drumbreak.
Gregory C. Coleman was dakloos en berooid toen hij in april 2006 op 72-jarige leeftijd overleed. De kans dat u deze man bij naam kent is redelijk klein, en dat is jammer: de geschiedenis heeft hem onheus bejegend. De kans dat u daarentegen bekend bent met zijn werk is oneindig veel groter. Coleman was immers verantwoordelijk voor de zogeheten Amen Break, een drumbreak die sinds zijn ontdekking door cratediggers en sample-artiesten als basis voor duizenden nummers een spoor doorheen de populaire moderne muziek heeft getrokken en zelfs tot het ontstaan van nieuwe genres heeft geleid.
De breaks
Om de geschiedenis en het belang van deze drummer te leren kennen, keren we terug naar de soulgroep The Winstons, waar Coleman de vellen beroerde. In 1969 brachten ze een single uit “Color Him Father”. Dit nummer werd een hit op het label Metromedia, een relatief jong label dat niet echt voorbereid was op het grote succes. Ook al won dit nummer een Grammy, toch is
het slechts een voetnoot in deze geschiedenis.
Waar het hier echt om draait is het nummer op het B-kantje van de 7-inch single: “Amen Brother”. Het was een achteloos opgenomen nummer, iets wat ze een ‘chaser’ noemden: een introductiemuziekje voor wanneer de groep het podium opkomt of verlaat. De Winstons speelden hun chaser snel in als vulsel voor de single en daarmee was de kous af. Toen het succes van The Winstons met “Color Him Father” taande, verdween ook “Amen Brother” in de platenkasten. Het zou enkele jaren onopgemerkt blijven.
Tien jaar later, eind jaren ‘70, begon in de New Yorkse wijk The Bronx een nieuwe cultuur en bijpassende muziekvorm op te komen: de hiphop en de rapmuziek. Hiphopcultuur bestond uit vijf elementen : graffiti, beatboxen, dj’en, mc’ing (of rappen) en B-boying (of breaking/breakdancen), waarbij vooral de laatste drie van deze elementen nauw met elkaar verweven zijn. Het was de taak van de dj om ritmische muziek te maken waarop de B-Boys en B-Girls hun moves konden tentoonspreiden op de dansvloer. Later zou over deze ritmische muziek een mc zijn teksten gaan declameren om zodoende het publiek op te jutten, wat nadien dan het rappen is geworden.
Het ritme distilleerden de hiphop-dj’s uit wat ze “breaks” noemden. Een break is een kort intermezzo bij oude soul- of disconummers waarin alle andere instrumenten behalve de drum wegvielen en het pure ritme van dat nummer naar boven kwam. DJ Kool Herc zou als eerste op het idee zijn gekomen om twee dezelfde platen tegelijk te laten draaien en steeds af te wisselen tussen beide decks, waarbij hij steeds enkel dat korte instrumentale drumstukje liet horen, terwijl hij de andere plaat terugdraaide om vervolgens terug te switchen. Zodoende kreeg je een eindeloze loop van hetzelfde ritme waarop de dansers hun gang konden gaan en de mc’s hun teksten konden droppen.
Crate-digging in de eighties
Nadat men de mogelijkheden van deze techniek had ontdekt gingen de producers als bezetenen aan het crate diggen : platenbakken van de muziekwinkels doorploegen om er zo de onontdekte pareltjes met de interessantste stukken uit te halen. Zodoende vormde het samplen en deze breaks een nostalgische link tussen de oude muziek uit het verleden van de ouders en de jeugdige muziek van de toekomst. Bekende breaks zijn onder andere de Funky Drummer Break (overgenomen van een nummer van James Brown) en de Apache Break (van een nummer van The Incredible Bongo Band).
Nu komt “Amen Brother” van The Winstons terug in beeld. Het nummer is een funky jive die begint met een drumroffel en blazerssectie. Een deuntje op de orgel brengt het publiek helemaal in hogere sferen terwijl de blazers de melodie spelen van de gospeltraditional “Amen” en de handen automatisch op elkaar gaan. Halverwege dit nummer is er een drumbreak te horen van vier maten die samen ongeveer zes seconden duren, en het is deze drumbreak die zo invloedrijk is geweest voor de moderne muziek. Wie juist dit nummer en de bijhorende break als eerste heeft ontdekt, is onbekend. Het is waarschijnlijk dat die persoon om juridische redenen liever anoniem blijft. Bij veel van de gebruikte samples van oudere platen zijn de auteursrechten immers nooit in orde gebracht. In de begindagen van het samplen lag niemand daar van wakker. Hiphop was een eerder marginaal fenomeen, waar de platenmaatschappijen niet veel geld dachten te kunnen rapen. Auteursrechten waren bijzaak.
Feit is wel dat het nummer in 1986 verscheen op een verzamelalbum Ultimate Breaks And
Beats waarop oude soul- en funknummers met bruikbare breaks werden samengebracht, speciaal voor dj’s. Daarna is de Amen Break een eigen leven beginnen leiden en werd hij tot nu toe in meer dan 4000 nummers gebruikt.
Bovendien was de ontwikkeling van de sampler als toestel in de jaren ‘80 heel belangrijk in de verdere evolutie van de hiphop in dit stadium. De breaks konden nu niet alleen eindeloos live geloopt worden door dj’s, ook producers konden de instrumentale secties isoleren van de platen en gaan bewerken in hun studio’s en zodoende de instrumentals afleveren waarop de rappers hun teksten konden opnemen in de studio. Op deze manier kon ook de Amen Break thuis bewerkt worden en kon hij het ritmische skelet gaan vormen voor eindeloos veel nummers.
In 1986 – het jaar waarop de break verscheen op het verzamelalbum – werd de sample al gebruikt door de (minder bekende) rapper Steady B, maar ook door de dames van Salt-n-Pepa. Het was echter door de single “Straight Outta Compton” van N.W.A. uit 1988 dat de break doorbrak bij het grote publiek. Stichtend N.W.A.-lid, rapper, producer en meesterdief Dr. Dre toonde hier zijn fijnproeversneus: door dit iconische nummer haast volledig op de break van Coleman te laten drijven, geeft hij het een gejaagd en dwingend effect. Genadeloos razen deze vijf heren door de straten van Compton terwijl de break om hun oren fluit als geweerschoten. De bassen ontploffen om hen heen, terwijl ze elkaar om beurten aanroepen om hun gal te spuwen over de wantoestanden in hun thuiswijk en hun ongenoegen met de politie. Dit is een muzikale expressie van wat Martin Luther King bedoelde toen hij zei dat geweld de taal is van de onderdrukte bevolking.
Raven in de UK
Maar de invloed van de Amen Break houdt niet op bij het gebruik ervan in hiphop, het heeft zelfs geleid tot het ontstaan van volledig nieuwe genres, vooral in de UK. In het Verenigd Koninkrijk is er een grote gemeenschap van mensen van Caraïbische en Noord-Amerikaanse origine. Zij namen hun muzikale invloeden mee uit hun thuisland, mengden alles door elkaar en zodoende ontstonden ook nieuwe genres, zoals de jungle muziek in het begin van de jaren ‘90. Jungle is een agressieve muziekstijl met een fel opgevoerd aantal beats per minute (meestal tussen de 150 en 200 bpm), waarbij de Amerikaanse breakbeats werden gecombineerd met invloeden uit de Jamaicaanse reggaesoundsystems, dub en dancehall. Geen enkele andere break werd zo invloedrijk en werd zo vaak gerecycleerd als de Amen Break.
Ondertussen was in de jaren ‘90 de ontwikkeling van de computer en diens ongelimiteerde mogelijkheden sterk toegenomen, waardoor de breaks nog minutieuzer bewerkt, uiteen gehaald en terug ineengedraaid konden worden. Hier maakten de jungleproducers ijverig gebruik van. Maar tegen het einde van de jaren ‘90 was het genre van de jungle min of meer doodgebloed en onder invloed van artiesten zoals Roni Size verder geëvolueerd in wat algemeen drum’n’bass zou worden genoemd.
Tot op de dag van vandaag evolueert het genre van de drum’n’bass en blijft het populair met artiesten als Netsky en Sigma die de break nog steeds in verschillende nummers blijven gebruiken. Maar het gebruik beperkte zich niet enkel tot hiphop en de rave-cultuur. Ook artiesten waarvan je het minder zou verwachten zoals Oasis, Nelly Furtado, Kosheen, artiesten uit de gabberhouse en zelfs Savage Garden gingen met de break aan de haal.
Amen Break als lifestyle
Het gebruik van de sample blijft niet beperkt tot muziek alleen. Hij wordt gebruikt als achtergrondmuziek bij reclames, drijft de spanning op in computergames met Sonic en ook intromuziekjes van tv-series als Futurama plunderden de Winstons. De teller van Whosampled.com staat momenteel op meer dan 4300 nummers en er zullen er ongetwijfeld nog bijkomen.
Ten slotte is er nog een hele subcultuur en lifestyle die ontspringt uit de Amen Break : mensen laten de Amen Wave, de geluidsgolf van de break, op hun lichaam tatoeëren, er wordt kledij gemaakt met de geluidsgolf op en in Australië en Nieuw Zeeland is er een Chardonnaywijn te verkrijgen die ‘Amen Break’ heet. Er is zelfs speciale software ontwikkeld enkel en alleen om de Amen Break te kunnen bewerken.
Hemels geschenk
Waarom werd nu juist déze break zo populair? Nate Harrison is een Amerikaanse artiest en onderzoeker op het gebied van intellectueel eigendom en deed uitvoerig onderzoek naar het gebruik van de Amen Break. Hij gaf twee belangrijke verklaringen voor het succes. Eerst en vooral is er de lengte van de break: bijna zes seconden en vier maten lang. Meestal konden producers blij zijn als ze een bruikbare break van één enkele maat vonden; vier maten, dat is haast hemels.
Ten tweede vertoont de break op deze korte tijdspanne een zeer grote variatie in de manier waarop de snare wordt bespeeld en beats worden weggelaten, waardoor hij een goudmijn wordt om met software in stukken te knippen, van volgorde te veranderen en zodoende steeds opnieuw maar nieuwe ritmes te creëren – tot op het punt dat hij haast onherkenbaar wordt. Andere breaks (zoals de Funky Drummer Break) waren nog langer, maar het is waarschijnlijk de combinatie van beide genoemde factoren die de Amen Break tot zó vruchtbare grond hebben gemaakt. De geplogenheden van het samplen verbieden immers niet het hergebruiken van een sample die al door een andere producer is gebruikt, op voorwaarde dat men er creatief mee omspringt – iets waartoe de Amen Break zich door zijn inherente variatie uitstekend toe leende.
Het werd voor sommige producers een uitdaging om zo ingewikkeld mogelijke bewerkingen toe te passen op de break; de Britse muzikant Squarepusher is er om gekend om de break veelvuldig gebruikt en bewerkt te hebben in verschillende nummers. De bewerkingen hoeven daarom nog niet ingewikkeld te zijn: de 140 bpm van de break kan gewoon worden vertraagd, versneld of achterstevoren afgespeeld met maximale effecten.
Eindelijk erkenning
Zoals we helemaal in het begin schreven is de verantwoordelijke voor deze drumsolo in armoede en anonimiteit gestorven. The Winstons hebben nooit een cent gekregen voor dit intensieve gebruik van hun muziek. Ze kregen hun loon voor de opnamesessie en dat was het dan. Terwijl anderen er miljoenen mee hebben verdiend, hadden eigenlijk The Winstons zo rijk moeten zijn als de zee diep is. Er wordt geschat dat ze ongeveer 30 miljoen aan auteursrechten hebben misgelopen.
Jarenlang wisten ze zelfs niet dat hun muziek zo populair was. Het is pas toen het internet opkwam in de jaren ‘90 dat Richard L. Spencer, de copyrighthouder van het nummer, op de hoogte werd gebracht van zijn nalatenschap. Dat was juridisch gezien ruim te laat om nog effectieve stappen te kunnen ondernemen. Bovendien waren er de reeds vermelde onduidelijkheden in het auteursrecht en het gebrek aan financiële armkracht van de rechthebbenden om alle gerechtskosten te dragen. Anderzijds is het feit dat artiesten wisten dat er geen auteursrecht op betaald moest worden mee een katalysator geweest voor de extreme verspreiding van de break. Het ging deel uitmaken van het publiek domein.
In 2015 nam een Britse producer Martyn Webster het initiatief om een GoFundMe-campagne op te zetten en aan de wereld een bijdrage te vragen om zo The Winstons erkentelijkheid te tonen en toch te vergoeden voor het gebruik van hun sample: “As part of the generation that had sampled and loved it, I wonder if people would put aside all the talk of copyright claims and legal nonsense and just do the right thing—to give back a small token gesture to the original artists as a means to say thank you”. Er werd iets minder dan €30.000 opgehaald, een habbekrats ten opzichte van het bedrag waar The Winstons recht op hebben, maar Richard Spencer geeft in interviews aan toch blij te zijn met deze vorm van appreciatie.
Het is een interessante wereld om in te duiken en zodra je er oor naar begint te krijgen, zal je het overal gaan herkennen. Gregory Coleman mag dan als een berooid man zijn gestorven, zijn rijke muzikale erfenis zal niet snel uitdoven.
Hieronder vindt u een playlist met enkele klassiekers uit de hiphop, drum’n’bass en jungle alsook enkele minder vanzelfsprekende namen die gebruik hebben gemaakt van de break. Nu weet u meteen waarom al die nummers zo vertrouwd aanvoelen.
