Unsound in Krakau, Polen is stilaan het Glastonbury voor de alternatieve festivalgangers: een heilige graal met elk jaar veel meer vraag dan aanbod, waar iedere nerd of hipster ooit eens bij moet geweest zijn.
Het is 2019 en er zijn in de week van Unsound verkiezingen op til in Polen, een land temidden van een continent dat door de diepste sociale en politieke crisis sinds 1945 gaat. Polen is op veel gebieden een shape of things to come. En toch lijkt Krakau in deze woelige tijden een gemoedelijke stad. Troosteloos buiten het historische centrum en — vooral — bij regen; bijna zuiders aandoend in de warme herfstzon. Een stad in volle transitie met koffiesnobbars, veel groen en een groeiende toeristische industrie.
Voor het eerst kon Unsound niet meer om een écht politiek thema heen. Het festival wordt voor deze editie omgedoopt tot Unsound: Solidarity, waarbij de verwijzing naar de rol van vakbond Solidarnosc in de jaren 80 ook expliciet wordt gemaakt. Gedurende de acht dagen die Unsound duurt, kan je er lezingen bijwonen met een soms heel concrete politieke inslag. Zoals: de strijd van minderheden en groepen die het in Polen niet makkelijk hebben, maar pakweg ook een marxistische kijk op kunst als onderdeel van sociale strijd wereldwijd.
Artiesten en bezoekers worden zo samen ondergedompeld in een debatcultuur die muziek en kunst opnieuw verbindt met de reële wereld. Unsound heeft goed begrepen dat dit de enige manier is om vooruitgang en vernieuwing te voeden. Die kunnen immers nooit in het luchtledige gebeuren. Wat betreft omkadering is het Poolse festival zonder meer uniek, maar ook het muziekprogramma is toonaangevend.
UNIEKE SHOWS
Wij zijn er helaas slechts vier van de acht dagen, maar een blik op de line-up biedt alvast een kijk op een pak namen die we in 2020 vaak vermeld zullen zien. De reeks world premieres is schijnbaar eindeloos, zo ook een aantal unieke samenwerkingen en one-offs die buiten de context van Unsound wellicht nooit meer zullen plaatsvinden.
The Necks samen met een half symfonieorkest, bijvoorbeeld. Ofte het beste improvisatie-jazztrio ter wereld dat een dirigent en tientallen klassieke muzikanten laat worstelen met de kunst der improvisatie. Het rammelt aan alle kanten, maar het bezorgt ons bij vlagen ook kippenvel. Vermeldenswaardig: dit optreden vindt 120 meter onder de grond plaats in een uitgekerfde grote hal van een oude zoutmijn.
De locatie is UNESCO-werelderfgoed en wordt bereikt via een ellendige busrit. Dat en een schier oneindige reeks met schuldgevoel beladen Überritten vallen je helaas wel ten deel op Unsound, maar daarover later meer. Buiten het centrum treffen we nog een operazaal, een auditorium en een soort sporthal als tijdelijke faciliteiten voor “moeilijke” muziek. Geen festival ter wereld dat zoiets voor elkaar krijgt. Krakau is niet veel kleiner dan Brussel, maar toch lijkt de hele stad betrokken te zijn bij wat een zéér nichefestival blijft.
DETAILS, DETAILS, DETAILS
Overdag draait Unsound praktisch uitsluitend om het randprogramma: films, lezingen, workshops, exposities en zelfs een boswandeling met de Britse auteur en The Quietus-schrijver Luke Turner. Hij maakt er een punt van om in het grote bos aan de stadsrand te lezen uit zijn van seksualiteit doordrongen werk, terwijl dat volgens lokale wetten letterlijk verboden is. De meerwaarde van Unsound is nauw verwant met dergelijke details: dingen die toch net anders zijn dan op “gewone” festivals.
Wellicht de meest exclusieve naam op het programma is The Caretaker, ofte ambient enfant térrible James Leyland Kerby. We zien een hilarische artist talk met hem en vaste partners in crime Weirdcore (die ook bij Aphex Twin de visuals verzorgt) en Ivan Seal (schilder en droogstoppel par excellence). Met z’n drieën geven ze vooral een van Noord-Britse nuchterheid voorziene masterclass in hoe goede kunst niet noodzakelijk pretentieus hoeft te zijn.
Het resultaat van hun samenwerking kunnen we onder meer zien in een gigantisch vervallen pand pal in het centrum van Krakau, waar bezoekers niet zonder risico ronddwalen doorheen creepy ruimtes en af en toe een Ivan Seal-schilderij bewonderen of in de verte Caretaker-muziek door een Bluetoothspeaker horen. Het is een omgeving waarvoor deze kunst simpelweg gemaakt is, en die we in West-Europese steden niet langer kunnen vinden.
Op donderdagavond geeft The Caretaker zijn enige show in jaren en misschien ook z’n laatste onder die naam. Hij woont in de buurt van Krakau en komt naar eigen zeggen nooit buiten, waardoor dit eerder een statement lijkt (vooral gericht tegen de muziekindustrie) dan een volwaardig concert. Over de intro kunnen we onmogelijk iets schrijven. Die is namelijk zo absurd en hilarisch, dat je er gewoon zelf bij moest zijn. Maar The Caretaker een live-set zien geven van dik een half uur met Weirdcore-visuals in een gigantische bioscoopzaal is hoe dan ook goud waard.
VERANTWOORD FEESTEN
Na de randprogramma- en concertblokken (die allemaal een zweverige naam dragen, zoals ‘Flock’ of ‘Hum’) is er ook het Hotel Forum-blok. Drie avonden op rij, tijdens het zwaartepunt van Unsound, wordt een megalomaan brutalistisch pand omgetoverd tot een reeks ruimtes waar elektronische muziek perfect tot haar recht komt. Frank Zappa zei ooit dat schrijven over muziek is als dansen op architectuur. Hij had dus ongelijk.
Ook hier domineren de live-shows, primeurs en unieke samenwerkingen. Soms is het nog niet helemaal af, zoals Emptyset en Vladislav Delay met stuurloze doch veelbelovende sets bewijzen. Groot gemis is MSYLMA, een Saudi-Arabische (!) producer die last-minute moet afzeggen maar wiens muziek alsnog wordt gespeeld door de eerder optredende Egyptische artiest Zuli. Album Dhil-un Taht Shajarat Al-Zaqum is overigens het vermelden waard.
Rechttoe rechtaan-techno van Giant Swan of Paula Temple met een zoveelste DJ-set gaan er ook goed in en wie wat minder geeft om smaak, kan altijd los gaan op pastiche from hell-acts als Teto Preto of HHY & The Kampala Unit. Al valt een groot deel van de succesformule van deze Hotel Forum-nachten toe te schrijven aan de gebruikte ruimtes.
Zo is er de chandelier room, een plek — je raadt het al — volgestouwd met groteske lusters die meteen ook de hele lichtshow vormen. In één enkele kleur: rood. Je waant je zo in een weggeknipte The Shining-scène. Daarnaast doet de oude grootkeuken ook dienst als venue. Al is er één ruimte die ongeëvenaard vet is: een zogenaamde secret lodge waar David Lynch top dollar voor zou betalen. Hier vinden de kleinste shows plaats, maar het is vooral een stuk van het hotel dat na bijna vier decennia onaangetast is gebleven, schijnbaar vastzittend in een time loop.
Wat heet: een belichting geïnspireerd op het HAL 9000-oog uit Space Odyssey, halvemaanvormige private booths met leren banken en een klassieke bar goed voorzien van Poolse wodka. De vage belichting en de aankleding (plafond incluis) met tapis plein doen de rest. In deze context klinkt alles sowieso prima en wat al goed is, wordt dan écht goed. Zoals Sly & the Family Drone samen met improvisatiemuzikanten Gadecki en Owczarek. Bij het verlaten van de secret lodge beseffen we hoe deze nodeloos decadente en onpraktische architectuur toch nog tien keer leuker is dan de slaapverwekkende neoliberale eenheidsworst die we inmiddels zo gewoon zijn.
DAN TOCH DE VASTE WAARDEN
De Forum-nachten combineren feestgedruis met ruimtes en een context waarin ook de pure muziekliefhebbers gedijen. Al ontkomt ook Unsound niet aan de zaterdagavondvloek waarmee menig nichefestival te maken krijgt. Het percentage mensen dat enkel komt om drugs te doen en te feesten, schiet dan namelijk dramatisch de hoogte in, waardoor je een publiek krijgt dat de prachtset van Objekt niet waardig is. Zonde.
Een andere fail en zwaar minpunt van Unsound, is dat je logistiek wat aan je lot wordt overgelaten. Er zijn tegenwoordig apps zat om je (goedkoop) te verplaatsen, als je even de penibele condities en lonen van de chauffeurs door de vingers ziet. Maar dan moet je wel eerst weten waar je precies moet zijn in zo’n uitgestrekte stad. Hierdoor missen we Robert Henke, die op zo’n acht kilometer van het centrum voor het eerst een show brengt waarin een partij oude Commodore-computers een centrale rol speelt.
Zoiets kan Unsound perfect voorkomen door op de festivalkaart duidelijk te vermelden welke plekken niet op de kaart verschijnen (duh!) en hoe je er moet komen. We krijgen volgend jaar vast wel een herkansing voor Robert Henkes nieuwe project, maar het duurt toch even voor de frustratie wegebt. Het helpt ook niet dat anderhalf uur filerijden redelijk standard practice is in de Krakause spits. Sunn O))) en Roly Porter halen we net nog. En gelukkig maar.
Het worden namelijk met afstand de twee beste shows die we op deze Unsound te zien krijgen. Roly Porter treedt op met drie Poolse traditionele zangeressen en alweer prachtige MFO-visuals. Hij weet met dit ‘Kistvaen’-stuk meer nog dan bij Third Law een spanningsboog op te bouwen en de kijker/luisteraar verweesd achter te laten. Deze show vormt de ideale opwarming voor een totaal ontketend Sunn O))), de grootste naam op Unsound, en misschien wel op het toppunt van hun kunnen.
Over het extreme volume — ze mogen per decreet letterlijk niet in Vlaanderen optreden — is al veel geschreven, maar Sunn O)))-concerten hangen meer dan je denkt ook af van het sound design en de akoestiek. Deze keer zat het wat dat betreft fantastisch en bovendien is het dronemetal-ensemble van Stephen O’Malley aan zowat zijn langste tour ooit bezig. Ze klinken dus anderhalf uur als een geoliede machine en de aanwezige luisteraar (mét oordoppen in, welteverstaan) hoort werkelijk elke microtonale vezel van het sonische monster dat wordt gedropt.
Of zoals een metgezel achteraf zegt: “sommige mensen gaan naar de sauna, anderen naar Sunn O))).” Het is een vorm van therapie, zoveel is duidelijk. Beter zal het niet meer worden op dit festival, want Unsound presteert muzikaal net wat onder de verwachtingen. Al moet het gezegd dat de performance van Holly Herndon, Colin Self en vier andere vocalisten die al dan niet met effecten over elektronische tracks heen zingen, ook memorabel te noemen valt. Het PROTO-project is nog lang niet af, in die zin dat het ietwat pretentieuze concept Spawn, ofte hun ‘AI-baby’, nog niet kan praten. Toch zal de energie die uitgaat van dit concert ons nog lang bij blijven. Een verdiende publieksfavoriet.
Unsound is uitzonderlijk op elk niveau. Het is een onontbeerlijk festival voor iedereen die op een essentieel niveau met muziek bezig is. Een echt artist’s festival, waar je als bezoeker de grenzen tussen kunstvormen en contexten met eigen ogen ziet vervagen en waarvan je terugkeert met huiswerk onder de arm. Zet het op jullie bucketlist, mensen.
