Musea staan niet meteen bekend als instellingen die zichzelf af en toe in vraag durven te stellen. Nochtans zijn ze bij uitstek plaatsen waar verhalen geconstrueerd worden. Museum M in Leuven bood daarom de mogelijkheid aan de Spaanse kunstenaar Oriol Vilanova om de manier waarop musea verhalen bedenken, te onderzoeken.
Oriol Vilanova is een Spaanse kunstenaar die leeft en werkt in Brussel. Zijn werk beschijft doorgaans de paradoxen van cultuur. Aan de hand van verzamelde beelden tracht hij de onderliggende mechanismen van verhalen te duiden. Het is dan ook geen toeval dat de ondertitel van de tentoonstelling At first sight luidt.
Vilanova werkt steeds met installaties, performances en teksten. De tentoonstelling valt uiteen in drie delen. In een grote zaal met als titel Without distinction staan exact 35 vitrinekasten in een specifieke opstelling. Ieder van deze toonkasten komt uit de Belgische museumwereld. Het kan gaan om een kast uit een kunstmuseum, een bibliotheek, een archief of een wetenschapsinstelling.
Niet elke instelling die door museum M gecontacteerd werd, reageerde positief op de vraag naar bruikleen. Sommige kasten waren enerzijds nog in gebruik. Anderzijds liepen de kosten te hoog op om een kast uit te lenen. Elke afwijzing verplichtte Vilanova om zijn oorspronkelijke opbouwplan te hervormen. De kunstenaar schreef zo expliciet mee aan het verhaal van iedere kast. Vitrinekasten ontlenen doorgaans hun bestaansreden aan de kunstobjecten die ze tentoonstellen. Door ze leeg te laten, wordt het meubilair zelf de essentie. Op die manier bevraagt Vilanova de neutraliteit en toont de kunstenaar de verborgen machtsstructuren die zulke kasten in zich dragen.
De kunstenaar dwingt bijgevolg de toeschouwer om afstand te nemen van wat hij/zij denkt te zien. Vilanova laat de bezoeker stilstaan bij het tentoonstellen zelf. Dit aspect komt nog sterker naar voren in de sculptuur Voilà. Bezoekers die de eerste zaal verlaten, zouden er evengoed gewoon voorbij kunnen lopen. De opstelling staat onopgemerkt in de ruimte van de gang. Het is een witte muur, gebouwd in een halve cirkel. Het werk lijkt neutraal. Het refereert aan de scenografie die gebeurt bij elke nieuwe expo: het afbreken en opbouwen van muren. Alleen staat de muur zo dicht tegen de wand dat een bezoeker onmogelijk erachter kan kijken. Deze installatie verbergt meer dan dat ze toont.
Oriol Vilanova is bovendien een geducht verzamelaar van postkaarten. Hij verzamelt ze op grote schaal, maar beschouwt ze ook als echte kunstobjecten. In de laatste zaal zijn ze alomtegenwoordig in de installatie Anything, everything. 2800 kaarten sieren er de muren met een monochrome witte achtergrond. Een resultaat van vijftien jaar rommelmarkten afschuimen. De selectie gebeurt vaak op basis van toeval. In deze installatie lijken kaarten dus niet echt bij elkaar te horen. Nochtans worden ze allemaal op dezelfde verticale manier geordend. De overheersende tinten lopen van grijs, groen, zwart over lichtblauw en rood naar geel en wit. De functie en betekenis van de postkaarten verschuiven op deze manier. Vilanova selecteerde de postkaarten dus enkel op basis van de overheersende kleur in plaats van het onderwerp. Via deze werkwijze buigt hij het verhaal van iedere kaart om. Niet haar onderwerp, maar haar plaats in het gezamenlijke verhaal door haar kleur, bepaalt haar functie. De kunstenaar toont op deze manier zijn macht – en indirect ook deze van het museum – bij het samenstellen van de tentoonstelling. Hij construeert zijn eigen verhalen. En toont op deze manier de onderliggende machtsstructuren binnen musea.
Curator Valerie Verhack nam een moedige beslissing door Oriol Vilanova op zoek te laten gaan naar de verhalen en hun machtsbasis binnen een museum. Evenwel had deze expo op een hoger niveau getild kunnen worden. De opzet met slechts twee zalen en een verbindende gang is misschien net iets te beperkt om te kunnen veralgemenen. Deze generaliserende aspecten waren nochtans de uitvalsbasis voor deze expo. Misschien zit hier ook een vervormend effect van de kunstenaar? De bezoeker die aandachtig geobserveerd heeft en alles in zich opgenomen heeft, zal zonder discussie met een gevoel van twijfel buitengaan.
Oriol Vilanova. At first sightloopt nog tot 5 juni 2016 in Museum M te Leuven
