Het levenswerk van de Franse kunstenaar Fabrice Hyber bestaat in het onderzoeken van woorden en taal. Hoe zijn woorden gevormd? Hoe zijn ze sociologisch gebonden? Welke impact heeft de digitale revolutie op ons taalgebruik? Maar vooral: hoe zien woorden eruit? Dit onderzoek, dat meer instinctmatig dan wetenschappelijk is, vindt zijn uitwerking in Hybers kunst.
Het geschreven of gedrukte woord heeft een interessante waarachtigheid. Wanneer het zwart op wit staat, geloven we het. Toch gaan we vaak achteloos met woorden om. We staan niet stil bij waar ze vandaan komen of welke maatschappelijke betekenissen ze meedragen. Voor Fabrice Hyber is de gehele menselijke samenleving terug te brengen tot dat wat ons van dieren onderscheidt: de taal. Het is het communicatiemiddel bij uitstek en geeft vorm aan ons politieke leven, aan onze relaties, aan ons hele bestaan. De kunstenaar gaat op zoek naar “de vorm van woorden”. Bij elk woord hoort een concept. In verschillende talen is dat concept wel hetzelfde, maar het woord ervoor niet. Een woord klinkt dus anders dan het eruitziet. Kunnen we een woord dan wel omzetten naar een beeld? En zullen mensen die een verschillende taal spreken hetzelfde beeld kiezen voor hetzelfde concept?
Dit alles is voor Hyber een spel. Als een kleuter die op de kasten kladdert omdat het papier op is, tekent hij de muren van M HKA vol. De concepten zijn gegroepeerd in thematische clusters, die over de hele ruimte verspreid zijn. Alles wat te maken heeft met eten en de spijsvertering neemt bijvoorbeeld een hele muur in beslag. Op een associatieve, intuïtieve en bijna kinderlijke manier denkt Hyber na over hoe de spijsvertering eruitziet en over welke woorden we in verschillende talen voor deze processen gebruiken. In een ander werk kijkt Hyber naar woorden in verband met ziek zijn. Het woord ‘symptoom/symptom/symptôme’ is op de muur geschreven. Ernaast hangt een canvas waarop de kunstenaar verschillende vormgevingen en associaties van ziek zijn onder de loep neemt. Hybers schilderkunst is van een goede kwaliteit: zijn kleurgebruik is evenwichtig en hij combineert verschillende media op het doek (potlood, verf, vernis). Hij laat de materialen zelfs bijdragen aan de inhoud: een dikke, ongelijk verdeelde laag vernis evoceert slijm, ook iets dat we associëren met ziekte.
Hyber is gefascineerd door wat de spectaculaire groei van de digitale wereld in de eenentwintigste eeuw voor onze taal heeft betekend. We denken steeds meer in binaire formaten, alles is één en nul. Dit maakt ons denken gevoelig beperkter. Tussen de kip (één) en het ei (nul) heb je echter nog heel wat stadia. Bovendien is de kip niet volledig één en het ei niet volledig nul. Niets is volledig zwart of wit. Zijn werken rond de digitale taal hebben dan ook vaak iets weg van een protest tegen deze binaire manier van denken.
Om ook zijn publiek te laten experimenteren ontwikkelde Hyber POFs: “Prototypes d’Objets en Fonctionnement”. Dit zijn speelse, interactieve kunstwerken waarin hij aanspoort onze beeldtaal af en toe te herdenken. “POF169 – Tir dans les bulles” is bijvoorbeeld een spel waarbij je op ballonnen moet schieten. De ballonnen dragen elk een woord en door te schieten kun je dus een zin vormen. Hierdoor sta je stil bij het contingente aspect van taal. Jammer genoeg staat in de vertaalde titel op de muur een flagrante taalfout: “shot in soap bubble”, terwijl het natuurlijk “shoot” had moeten zijn. Of de schuld hiervan bij de kunstenaar of bij M HKA ligt, doet er niet toe. Een taalfout in de titel maakt het hele werk oninteressant en de hele expo — nota bene een expo over taal — ongeloofwaardig.
Fabrice Hyber spant zich hard in om een conceptueel kunstenaar te zijn, maar slaagt daar niet volledig in. Dat de expo eindigt met een onmiskenbare taalfout, versterkt het gevoel van gemiste relevantie die al doorheen het hele bezoek groeide. Wat Hyber doet, is op zich niet irrelevant: de zoektocht naar taal is pertinent en interessant, zeker door de ogen van een kunstenaar. Zijn schilderkunst is bovendien niet van slechte kwaliteit. Het conceptuele aspect wordt in de expo echter ondergesneeuwd door het speelse effect.
Fabrice Hyber. De vorm van de woorden loopt nog tot 26 juli 2015 in M HKA, Antwerpen.
