In 2009 verbaasde de Zuid-Afrikaanse regisseur Neill Blomkamp vriend en vijand met zijn debuut District 9, een science fiction-actiefilm, die ook een scherpe satire bood op de townships in Johannesburg. District 9 vloog onder de radar binnen om een wereldhit te worden, en groeide de voorbije jaren uit tot een soort semi-klassieker, met een schare trouwe fans. Ook wij waren zot van de film, maar als we heel even advocaat van de duivel mogen spelen: ’t is nu ook niet dat District 9 een meesterwerk for the ages was. Het was een intelligente, goed geregisseerde actiefilm die je van begin tot einde meesleepte, en dat verdient sowieso ongelooflijk veel respect. Maar de perceptie van de prent is in de voorbije vier jaar verschoven, tot mensen hem op een voetstuk zijn gaan plaatsen dat zo duizelingwekkend hoog was, dat Blomkamp haast niet anders kon dan daarvan af vallen met zijn opvolger.
Het feit dat Elysium slechts in beperkte mate gezien wordt als een teleurstelling door pers en publiek, is dus eigenlijk al een teken dat het echt wel een degelijke film is. “Hij is wel goed,” horen we overal, “maar het is toch geen District 9. Uiteindelijk is het mààr een actiefilm.” Met die redenering zijn twee zaken verkeerd: ten eerste is een actiefilm nooit “mààr” een actiefilm – die dingen zijn verdomd moeilijk om goed te krijgen, net als komedies. Vandaar dat er zoveel slechte worden uitgebracht. En ten tweede… tja, als puntje bij paaltje komt, was District 9 ook maar een actiefilm. Wel nog een betere dan Elysium, dat wel.
Het verhaal speelt zich af in 2154. De aarde is catastrofaal overbevolkt, ligt ecologisch in puin en door een volledig in elkaar gestuikte economie moeten miljoenen mensen vechten om te overleven. Ondertussen heeft een handvol superrijken zich teruggetrokken op het ruimtestation Elysium, waar ze hun bevoorrecht leventje verderzetten. Matt Damon speelt Max, een arbeider die in een werkongeval een fatale dosis straling over zich heen krijgt en nog maar vijf dagen te leven heeft. De enige plek waar ze hem zouden kunnen genezen is – tadaah! – Elysium.
Je hoeft de politiek nu niet bepaald dagelijks te volgen om te snappen waar Elysium naartoe wil. Overbevolking, de natuur die gekke dingen doet, een economische crisis die bedrijven toelaat om hun werknemers schaamteloos uit te buiten en een extreme tegenstelling tussen rijk en arm – merken we daar toevallig een parallel op met vandaag? Het idee dat op Elysium elke denkbare ziekte op een kwestie van seconden genezen kan worden, terwijl de mensen op aarde mogen verrekken, maakt van de prent ook een onbeschaamd en onverholen pleidooi voor de in Amerika zo controversiële universal health care die Obama er met veel moeite (min of meer, kinda) heeft doorgekregen.
Die – allicht bewust – zeer doorzichtige politieke subtekst is één van de dingen die ons regelmatig deden denken aan de actiefilms van Paul Verhoeven circa 1990 – denk vooral aan Robocop, Total Recall en Starship Troopers. Ook hij gebruikte een zwaar op de hand liggende, al bij al nogal simplistische satire om zijn verhalen mee op te smukken. Maar – en dit is eigenlijk belangrijker – ook hij wist zeer goed hoe je spannende, meeslepende, soms een beetje foute actiecinema moest maken. En dat kan Neill Blomkamp ook.
Net zoals in District 9, weet de regisseur immers zeer goed hoe je een actiescène moet ensceneren en monteren, én heeft hij geen schrik om voor een R-rating te gaan. Een sequens waarin Damon en co een overval plegen op één van de bobo’s van Elysium (gastrolletje van William Fichtner) is strak in beeld gebracht en opwindend, zonder de overzichtelijkheid te verliezen. En ook het finale half uur knettert, met een memorabel duel tussen Damon en slechterik van dienst, Sharlto Copley (de ster van District 9). Copley levert trouwens een geweldig amusante schurk af, die neigt naar het cartooneske, maar toch altijd een zekere dreiging bewaart. Hoe dan ook: Blomkamp weet hoe hij actie moet brengen zonder zijn publiek uit te putten en zonder in de Michael Bay-val te trappen van altijd maar meer, meer, méér. Elysium klokt keurig af op 109 minuten, en is daarmee letterlijk de eerste actie-blockbuster van deze zomer die de grens van de twee uur niét overschrijdt. En hij durft soms verrassend goor te worden. Zonder te veel te willen verklappen, geven we twee woorden mee: ontploffend hoofd. ‘Nuff said.
Een voltreffer dus, deze Elysium? Dat zou dan ook weer te veel lof zijn. Uiteindelijk is de thematiek wel héél doorzichtig – Elysium is een science fictionfilm voor de Occupy Wall Street-generatie, maar raakt niet veel verder dan wat algemeenheden. Wat ongetwijfeld te maken heeft met de beperkingen van het genre, maar dan nog. Blomkamp had dieper kunnen graven. We hadden ook zo onze twijfels over de acteerprestatie van Jodie Foster, die de überbitch speelt die de veiligheid van Elysium moet verzorgen. Foster speelt het met een licht Frans accent – wellicht om aan te geven dat rijken van over de hele wereld in Elysium wonen – en op een bizar houterige manier, alsof ze de emoties van haar scènes nooit helemaal correct kan inschatten. Foster is zo’n goede, intelligente actrice dat we ons nauwelijks kunnen inbeelden dat ze in dit geval gewoon haar rol niet correct aanvoelde. We vermoeden eerder dat ze ergens een bewuste keuze heeft gemaakt om dat personage een bepaalde richting uit te nemen, maar dat het niet overkomt bij het publiek.
Niettemin: wie zijn verwachtingen op een realistisch niveau houdt, zal zich absoluut vermaken met Elysium, een snedige actiefilm die misschien niet zo slim is als hij zelf denkt, maar in ieder geval een stuk slimmer dan het gros van wat er deze zomer op ons wordt losgelaten.
