Het is vreemd hoe de presentatie van de Oscars elk jaar opnieuw een soort slingerbeweging lijkt te maken. De Academy Awards hebben de (meestal terechte) reputatie een stoffige, langdradige, oubollige show te zijn, en één van de manieren waarop de producers dat probleem willen oplossen, is door op zoek te gaan naar jonge, edgy presentatoren die de boel wat kunnen opstoken. In het verleden leidde dat al tot de casting van onder andere Chris Rock, Ellen Degeneris en, God help ons, het duo Anne Hathaway en James Franco.
Maar wat blijkt? Telkens wanneer de Oscars kiezen voor dit soort verjonging, komen er steevast reacties dat het ofwel “te zelfbewust hip” is, ofwel “aanstootgevend”, ofwel gewoon saai. Waarna de slinger weer in de andere richting zwaait en de Academy Billy Crystal of Steve Martin laat opdraven, oude getrouwen van wie ze er op aankunnen dat ze zeker niet op lange tenen zullen trappen en de hele boel op een brave en – als het meezit – ietwat geestige manier aan elkaar zullen praten.
Dit jaar ging de Academy duidelijk voor jong en gedurfd met Seth McFarlane, de maker van animatiereeksen als Family Guy en American Dad, die dit jaar met Ted een grote filmhit scoorde. Ter info: in Family Guy krijg je op een bepaald moment een barbershop quartet te zien dat een ziekenhuispatiënt vrolijk zingend meedeelt dat “You have AIDS”. Dat soort humor is het. Ted gaat dan weer over een vuilbekkende, wiet rokende teddybeer. Iedereen die zijn werk een beetje kent, had kunnen voorspellen dat hij grenzen zou opzoeken.
En toch was de reactie achteraf verbazingwekkend vijandig: McFarlane werd beschuldigd van misogynie, homofobie, racisme én antisemitisme. Als je jezelf er van af zou willen maken met een one-liner, dan zou je kunnen antwoorden dat een komiek die dat allemaal klaarspeelt op één avond, zijn job goed heeft gedaan.
Wat deed McFarlane precies dat iedereen zo kwaad maakte? Tijdens zijn openingsnummer liet hij via een videoscherm William Shatner opdraven als Captain Kirk. Kirk waarschuwde McFarlane (vanuit de toekomst, uiteraard) dat hij de Oscars zou verknoeien en liet hem zien hoe. Cut naar een vooraf opgenomen filmpje waarin McFarlane het liedje “We saw your boobs” zong, een nummer over actrices die hun borsten hadden laten zien in verschillende films, ondersteund door het Gay men’s chorus of Los Angeles. Het was een moment dat zo uit Family Guy had kunnen komen. Grappig? Beslist u zelf maar. Om half vier ’s nachts kon ik er in ieder geval wel mee lachen.
Maar dat liedje alleen al, grappig of niet, was genoeg om de commentaar uit te lokken dat McFarlane “vrouwen reduceerde tot voorwerpen”, mensen die alleen maar dienden om mooi te zijn en borsten te hebben. Volgens The New Yorker:
“You girls think you’re making art, the Academy, through MacFarlane, seemed to say, but all we—and the “we” was resolutely male—really see is that we got you to undress. The joke’s on you. “
En zo ging het door. Teddybeer Ted zelf maakte grapjes over de machtige joodse lobby in Hollywood, en McFarlane maakte nog een opmerking over actrices die “zichzelf twee weken op voorhand de griep hadden gegeven” om magerder te zijn, zodat ze in hun jurken zouden passen. Hij refereerde ook naar Rex Reed toen hij Adele aankondigde. Om die grap te plaatsen: in zijn recensie van de komedie Identity Thief, noemde criticus Red Reed de zeer mollige hoofdrolspeelster Melissa McCarthy een nijlpaard. En ook Adele is niet van de magersten, dus…
De reacties op McFarlane’s grappen komen uiteindelijk neer op een welles-nietes-spelletje dat je nooit kunt winnen. Bedoelde McFarlane met zijn boobs-liedje dat vrouwen alleen interessant zijn omwille van hun borsten? Of zette hij net de mannelijk gedomineerde filmcultuur te kijk door aan te stippen dat er inderdaad op die manier naar hen gekeken wordt? (Komaan, hoeveel mensen zijn naar The Sessions gaan kijken – een film waarin Helen Hunt meermaals full frontal gaat – en hebben daarna opmerkingen gemaakt over Hunts lichaam?) Maakte hij zich met zijn griep-grapje vrolijk over anorexia, of juist over de gevaarlijke neiging van Hollywood om vrouwen in een onmogelijk mager schoonheidsideaal te dwingen? Was de Rex Reed-opmerking een belediging voor Adele, of juist voor Rex Reed? Kortom, was het allemaal ironisch of meende hij het echt? En als het ironisch was, wil dat dan zeggen dat het oké is?
Gezien het feit dat McFarlane al die opmerkingen maakte in de context van zijn job als comedian op een podium, is het ontstellend hoe bloedserieus artikels zoals dat in The New Yorker zijn woorden namen. En voor zover ze een ironische laag zagen, vonden ze dat geen excuus, want onder die ironische laag, zit nog een niveau waarop McFarlane het eigenlijk allemaal wél meent. Of zelfs als hij het niet meent, dan had hij het toch niet mogen zeggen, want op die manier banaliseert hij de reële problemen rond seksuele ongelijkheid en racisme in de filmindustrie.
Op dat moment gaat de discussie eigenlijk voorbij aan dit ene specifieke geval van McFarlane op de Oscars, en wordt het een discussie over de grenzen van humor (wat een eindeloze discussie is die al jaren wordt gevoerd door mensen die niets beters te doen hebben en nog nooit tot serieuze inzichten heeft geleid): waar mag je mee lachen? De mensen die gechoqueerd zijn door McFarlanes Oscaroptreden, hebben ten eerste nog nooit zijn andere werk gezien, dat veel heviger is, en, lijkt mij, zijn ook niet echt op de hoogte van wat er zoal gezegd wordt door de stand up comedians van vandaag. Die mensen gaan mijlen verder dan McFarlane: zoek op YouTube maar eens naar clipjes van George Carlin of Bill Hicks – de Oscarshow van gisteren zal er bijzonder tam naast lijken. En die clipjes zijn dan nog tien à twintig jaar oud.
Mag dat allemaal? Of beperkt humor zich toch maar beter tot veilige onderwerpen, die zeker niet aanstootgevend kunnen zijn? Draagt humor over gevoelige onderwerpen, zoals seksisme, bij aan het probleem, omdat het geridiculiseerd wordt? Als je een grap maakt over anorexia, stuur je dan het signaal uit dat je die ziekte op zich grappig vindt (en lach je bij uitbreiding de mensen uit die eraan lijden)? Of stelt dit soort humor het probleem juist duidelijk tentoon? Zelf denk ik dat laatste. Humor heeft de neiging om vlijmscherp door de bullshit heen te snijden en dingen aan ons te tonen zoals ze echt zijn. We lachen met het boobs-liedje omdat tettengrappen gewoon grappig zijn, op een puberaal niveau. Maar ondertussen… Wel… Hij heeft wel een punt dat veel mannen naar een dodelijk serieuze film als The Reader of Monster’s Ball kijken en in zichzelf denken: Woohoo, boobies! Dat gebeurt. Net zoals hij een punt heeft dat dit soort zeer ernstige drama’s vrijwel altijd vrouwelijk naakt tonen, en zo goed als nooit mannelijk naakt – the male gaze domineert in Hollywood, of je daar nu een grap van maakt of niet. De commentaar op McFarlanes grappen ruikt dan ook serieus naar een kill the messenger-syndroom. Zoekt humor niet juist grenzen op? Al van toen de komieken nog zotskappen droegen en met de koningen lachten?
Dat er een probleem is met gender issues in Hollywood, mag wel duidelijk zijn. Buiten de actrices, heeft er dit jaar geen enkele vrouw op het Oscarpodium gestaan. In de hele geschiedenis van de Oscars, heeft ooit maar één vrouw de prijs voor beste regisseur gewonnen: Kathryn Bigelow. Eén op de 85. En wie heeft er de rode loper gezien? Er kon daar geen vrouw passeren of ze werd gecomplimenteerd met haar uiterlijk en haar jurk. Vragen over de films die ze hadden gemaakt, waren niet echt een prioriteit. Met de regelmaat van een klok worden na dit soort shows artikels geschreven over wie er het mooist en het lelijkst uitzag. En dat alles niét in een komische context, maar alsof het echt nieuws is. Jennifer Lawrence, beste actrice van dit jaar, krijgt in interviews regelmatig vragen over haar figuur, enkel omdat ze niét graatmager is (in dat opzicht zit ze in hetzelfde schuitje als Kate Winslet).
Heel even, ongeveer een nanoseconde lang, voordat het weer voorbij gewaaid is, wordt heel deze complexe discussie toegespitst op McFarlanes Oscargrappen, wat unfair en contraproductief is. De vraag is niet: “Seth McFarlane, hoe durf je een liedje over tieten te zingen?” De vraag is: “Hollywood, waar zitten al die getalenteerde vrouwen? Het kan toch niet zijn dat Kathryn Bigelow de enige is?” Misschien moeten ze volgend jaar gewoon Billy Crystal nog eens vragen om de boel te presenteren. Die gaat daar allemaal netjes over zwijgen.