Zelden werd een film zo gehypet als deze
‘Titanic’, James Camerons gigantische superproductie over
een liefdesaffaire aan boord van het onzinkbare schip. De opnames
sleepten meer dan een jaar aan, ongelukken op de set en technische
moeilijkheden bliezen het budget op tot het grootste in de
filmgeschiedenis op dat punt. Cameron blafte zijn medewerkers af,
vernederde hen in zijn zoektocht naar de perfecte film, maar kwam
als overwinnaar uit de strijd: zoals u weet, won ‘Titanic’ elf
oscars, hoofdrolspeler Leonardo Di Caprio werd, ondanks zijn
verwoede pogingen tot dan toe om in de alternatieve sfeer te
blijven hangen, tegen wil en dank de posterboy van tienermeisjes
overal ter wereld en ook Kate Winslets carrière was definitief
vertrokken.
Dat is allemaal al vijftien jaar geleden
ondertussen. Om de honderdste verjaardag van het zinken van de
echte Titanic te herdenken (in de nacht van 14 op 15 april 1912),
en ook wel om zijn zakken te vullen met wat extra 3D-dollars,
brengt Cameron de film nu opnieuw in de zalen. In principe de
perfecte gelegenheid om de prent te zien zoals hij bedoeld was: op
een groot scherm. Alleen jammer dat je de Viewmaster-technologie er
bij moet nemen. En hoewel de viespeuk in mij best een beetje
benieuwd is naar Kate Winslets naaktscène in 3D, heb ik het
voorlopig maar gehouden op een nieuwe kijkbeurt op dvd. Voornaamste
conclusie: James Cameron mikte op de perfecte film; hij heeft die
niet gemaakt. Wat hij wél afleverde, en wat niemand echt kan
ontkennen, is een verrassend sterk romantisch verhaal, dat zijn
eigen onvolkomenheden overwint om de kijker vast te grijpen en niet
meer los te laten, drie uur lang.
Cameron brengt zijn gebruikelijke, middle
class mentaliteit naar ‘Titanic’; dat klinkt
misschien neerbuigend, maar dat is het niet: de helden van
Cameronfilms zijn immers steeds opnieuw werkmensen, gewone kerels
die vaak fysieke arbeid uitvoeren. Kijk naar de olieboorders in
‘The Abyss’. Linda Hamilton was aan het begin van ‘The
Terminator’ een serveerster. Zelfs Arnold Schwarzenegger in ‘True
Lies’ behandelde zijn werk als spion met een zeer praktische
mentaliteit, alsof het gewoon een zoveelste job was, die hij
uitvoerde onder het spuien van ongelooflijk pragmatische dialogen
met zijn parter. Net zo legt Cameron in ‘Titanic’ alle sympathie in
het kamp van zwerver Jack (DiCaprio) – de rijke Rose (Winslet)
dient te ontsnappen aan de pijnlijk bekrompen wereld van geld,
roddel en hypocrisie die ze bewoont. Het is wanneer ze Jack
ontmoet, en plannen met hem maakt om te gaan paardrijden, vliegen
en ijsvissen, dat ze tot leven komt. De eerste keer dat Jack en
Rose elkaar ontmoeten, zegt Jack langs z’n neus weg: ‘you
looked like kind of an… indoor girl.’ Waarbij hij uiteraard
veelbetekenend zijn wenkbrauwen optrekt. Jack houdt niet van
indoor girls, en Cameron ook niet.
Vrouwen zijn in de films van James Cameron, zoals
Reese het zei in ‘The Terminator’: ‘good warriors’. Buiten
de voor de hand liggende stoomwals Linda Hamilton in die film en
het vervolg erop, kunnen we ook kijken naar Sigourney Weaver in
‘Aliens’, Mary E. Mastrantonio in ‘The Abyss’ en Jamie Lee
Curtis in ‘True Lies’: allemaal sterke vrouwen, die tegen
het eind van de film fameus ass kicken, en daarmee
duidelijk de sympathie van de regisseur en het publiek winnen. In
‘Titanic’ doet Cameron voor het eerst de moeite zijn heldin te
omringen met andere vrouwen, die in dit geval schijnbaar tevreden
vastzitten in hun rolpatroon; ze drinken graag thee, ze roddelen
graag, ze doen alles dat vrouwen volgens het cliché graag dienen te
doen. Maar het is wanneer Rose op het einde, tijdens het zinken van
het schip, met een bijl door de onder water gelopen gangen van het
schip rondzwalpt, dat het publiek met haar meeleeft.
Jammer voor iedereen die op een kitschfestijn zat
te wachten (en anno ’97 waren er, buiten de miljoenen fans, ook
heel wat mensen die Cameron graag op zijn bek zagen gaan), maar de
film wérkt wonderwel. Een mens vraagt zich af waarom, want er zijn
heel wat moeilijke punten waar ‘Titanic’ zich overheen moet werken.
James Cameron is een uitstekend regisseur, maar geen al te best
schrijver: de eerste ontmoeting tussen Jack en Rose is enigszins
geforceerd – we moeten geloven dat Rose, die later in de film zo
sterk uit de hoek zal komen, zich zo snel tot een zelfmoordpoging
zou laten drijven? Ik weet niet, misschien kan het nog net binnen
de context van de film, maar ik geloofde de situatie niet echt. En
dan zijn er nog de dialogen, die bij momenten scabreus zijn.
Voorbeeld: Jack die zegt: ‘just call me a tumbleweed, blowing
in the wind.’ Euh… hoé moeten we je noemen?
En toch werkt de romance. En toch worden we
emotioneel betrokken, vaak ondanks onszelf, in de verliefdheid van
de twee hoofdpersonages. De voornaamste reden hiervoor is de manier
waarop DiCaprio en Winslet erin slagen om een brug te slaan naar
het publiek; Jack en Rose lijken in de film twintigers van de late
twintigste eeuw, die op de een of andere manier op een schip in
1912 zijn gesukkeld. Hun mentaliteit is ontegensprekelijk
hedendaags; Rose is meer vrijgevochten dan eender welke vrouw toen
was. Wanneer zij en Jack laat in de film ontsnappen van de
onheilspellende bediende van Cal, steekt Rose haar middenvinger
naar hem op. Ik wist niet dat aardige meisjes dat déden in die
tijd. En net zo is Jack een man van 1997, die 85 jaar in het
verleden is geslingerd.
Je zou dat een breuk kunnen noemen met de setting
van de film, en je zou wellicht gelijk hebben, maar dat gevoel dat
Jack en Rose ook in onze tijd hadden kunnen leven, voegt wel toe
aan onze identificatie met de personages, we kunnen ons beter
inleven in hun situatie. En daarom slikken we de romance als zoete
koek.
Dan komt er natuurlijk het zinken van het schip,
dat een uur lang wordt uitgesponnen. Bedenk dat tijdens dit uur er
in feite nauwelijks nog sprake is van plotontwikkeling; het zijn
gewoon de personages en de vraag of ze al dan niet van de boot
zullen raken. En zelfs die vraag is niet erg reëel, aangezien Rose
als oude vrouw alles aan ons vertelt in een lange flash-back. Het
zinken van de ‘Titanic’ is bijzonder spectaculair, waarvoor we veel
te danken hebben aan de mensen van de special effects-afdeling –
effecten die overigens nauwelijks verouderd zijn. Maar dat is niet
het belangrijkste: tussen al het spektakel, tussen het krakende
mentaal en het stromende water, vergeten we immers nooit waar het
echt over gaat: die twee mensen. En dat gebeurt op kracht van de
romance die we bijna twee uur lang hebben zien ontwikkelen.
‘Titanic’ is een film die veilig binnen de grenzen
van het epische, romantische genre blijft, maar goed – in de
duurste film aller tijden moet je dan ook niet gaan proberen de
experimentele filmmaker uit te hangen. ‘Titanic’ is een project van
gigantische omvang, volledig opgetrokken uit rook en spiegels, een
illusie van grootsheid. Net zoals de echte Titanic dat was. Noem
het dan maar oppervlakkig, maar ik kan mij geen gepastere
benadering van het onderwerp voorstellen.