Huilen is nog steeds taboe, dat weet ook fotograaf Bart Heynen. Hij maakte een jaar lang portretten van huilende mensen in opdracht van De Standaard, dat de foto’s wekelijks publiceerde op de laatste bladzijde van haar magazine. De reeks werd recent gebundeld bij Uitgeverij Lido, dat het intieme boek als een breekbaar, wit pareltje vormgaf.
{image}De foto’s die Bart Heynen maakte, zijn geen doorsnee plaatjes of toevalstreffers. De tranen werden door de kunstenaar namelijk telkens "in scène gezet". Hoe hij de mannen en vrouwen aanpakte, komt naar voor in de korte uitleg die de verschillende geportretteerden bij hun foto geven. Het is aandoenlijk om te lezen dat ze veelal niet wisten dat ze écht zouden moeten huilen. "Dat zal niet lukken" moet de frase zijn die Heynen het meest gehoord heeft. En toch lukte het iedere keer opnieuw, met prachtige en vooral oprechte foto’s tot gevolg. Tranen zijn geen banaal gegeven en als toeschouwer is het moeilijk om zich een gepaste houding tegenover de portretten aan te meten. Scepsis ligt voor de hand als zou blijken dat het om vals, gemanipuleerd sentiment gaat. De foto’s ademen echter een oprechtheid die zeldzaam is voor gecomponeerde portretkunst. Dat Heynen de mensen telkens toeliet om vanuit hun eigen gevoelswereld en herinneringen tot de tranen te komen, is daadwerkelijk te zien in de afbeeldingen. Ze zijn in die mate doordrongen van kwetsbaarheid en breekbaarheid, dat ze quasi allemaal verpletterend overkomen op wie het boek rustig doorbladert. Van het ene diepe gevoel bladert men naar het volgende, en achter elke traan — soms subtiel glanzend in een ooghoek, soms effectief stromend — kan men zelf een fictief verhaal construeren. In die zin is WaterLanders misschien zelfs fantasievoller dan de beste fantasyliteratuur: bijna alles wordt immers aan de verbeelding van de toeschouwer overgelaten.
Toch is WaterLanders, een prachtige en suggestieve titel bovendien, geen extreem zwaarwichtig boek. Er zijn immers ook tranen van ontroering te zien. Tranen die ontstaan vanuit het gevoel dat er iets, hetzij kunst, hetzij naastenliefde, de mens overstijgt. Heynen heeft aan de hand van een aantal min of meer bekende Vlamingen kortom een divers beeld van het "land der tranen" kunnen scheppen: hoogst persoonlijke melancholie wordt afgewisseld met het wenen naar aanleiding van een schoonheidservaring, waarbij de emotie soms grenst aan het spirituele. Dat WaterLanders op een bepaalde manier meedogend en verteerbaar blijft, dankt Heynen aan de esthetiek van zijn portretten. Zelden zijn fotoboeken zo unaniem sterk als dit debuut. Men kan weliswaar opperen dat het aantal foto’s te beperkt is om door de mand te vallen, maar sedert Goethe weten we dat de ware meester zich in de beperking toont. WaterLanders bevat geen enkel portret dat afdoet aan de schoonheid van het geheel — een zeldzame prestatie. In elke foto afzonderlijk bereikt Heynen een andere, veelzeggende pose: nu eens verstild, dan weer tragisch, soms bijna pathetisch. De kleuren zijn schitterend gedoseerd, met prachtige contrasten bovendien. Uitgeverij Lido, dat de foto’s op aangenaam, barmhartig wit (niet te veel glanzend) papier heeft gedrukt, laat de werken van de kunstenaar nog beter tot hun recht komen. De combinatie van dat alles levert dan ook een fenomenaal fotoboek, ideaal voor onder de kerstboom. Want na periodes van grote vreugde, volgt hoe dan ook weer tristesse, vroeg of laat.
Dat WaterLanders een boek van grote troost kan en zal zijn, staat buiten kijf. Men kan simpelweg uren doorgaan over hoe indrukwekkend Heynen de BV’s heeft vastgelegd. Ook Dirk Lauwaert, die het voorwoord bij deze uitgave verzorgde, ontpopt zich tot een ware spraakwaterval. Hij laat zijn inleidende essay echter niet verzanden in concrete feiten, maar geeft zijn dichterlijke ego de sporen en hij hangt aan zijn uitgekiende stijl een aantal interessante bedenkingen rondom het concept "tranenfotografie" vast. Ideaal om in de stemming te komen dus. Wie toch iets op WaterLanders wil afdingen, zal misschien struikelen over de soms nogal banale teksten bij de foto’s. Zij dragen over het algemeen nauwelijks bij tot de artistieke ontroering. Het staat eenieder echter vrij deze summiere teksten wel of niet te lezen. Tot slot had het geen kwaad gekund om bij een aantal figuren neer te schrijven waarom ze precies als BV door het leven gaan. Een aantal namen moet men immers Googlen. Dat zijn echter futiele kanttekeningen bij een ongelofelijk sterk debuut. Heynen wordt sowieso een fotograaf om nauw in het vizier te houden.
