Het was in een onverstaanbaar, Limburgs gebrabbel
en met wuivend gras als achtergrond dat de voice-over van Michaël
R. Roskam ons bij het begin van ‘Rundskop’ duidelijk maakte dat het
voor ons, mensen, onmogelijk was om het verleden volledig achter
ons te laten. Hoe pijnlijk sommige trauma’s ook zijn, en hoe graag
we ze ook volledig achter ons zouden laten en verder zouden willen
leven alsof er niets gebeurd was, vroeg of laat komen ze terug,
hard en genadeloos. Roskam gebruikte dat uitgangspunt voor de
indringende tragedie en gedetailleerde karakterstudie die
‘Rundskop’ uiteindelijk bleek te zijn; de Zweedse actrice en nu ook
regisseuse Pernilla August gebruikt hetzelfde concept om er in
‘Beyond’ (dat net als ‘Rundskop’ ook naar een Oscarnominatie voor
Beste Buitenlandse Film dingt) een klein, maar eerlijk verhaal over
haat, spijt en andere zwaarbeladen concepten mee te vertellen.
Slachtoffer van haar eigen verleden is ditmaal
Leena (Noomi Rapace), een vrouw van een jaar of vijfendertig,
gelukkig getrouwd met Johan (Ola Rapace) en moeder van Marja (Alpha
Blad) en Flisan (Selma Cuba). Op Moederdag krijgt ze onverwachts
telefoon van haar moeder (Outi Mäenpää), waarmee ze jaren geleden
alle contact heeft verbroken: de longkanker is goed op weg om haar
laatste kaars uit te blazen, en ze vraagt Leena of ze haar zo snel
mogelijk kan komen bezoeken in een ziekenhuis aan de andere kant
van het land. Leena staat daar aanvankelijk nogal weigerachtig
tegenover, omdat ze haar moeder mee verantwoordelijk acht voor haar
vreselijke jeugd en wat er met haar jongere broertje Sakari is
gebeurd, maar rijdt samen met haar gezin uiteindelijk toch heel
Zweden door om haar moeder dat nog even duidelijk te maken. Het
hele gebeuren wordt voor Leena uiteindelijk een harde confrontatie
met het verleden dat ze zo wanhopig heeft proberen te
ontvluchten.
Pernilla August, u vooral bekend als mama Skywalker
in de eerste twee episodes van de ‘Star Wars’-saga, en ditmaal
verantwoordelijk voor scenario en regie, liet zich duidelijk
inspireren door ‘Smultronstället’ (‘Wild Strawberries’), Ingmar
Bergmans befaamde zelfreflectieve film over een oude man die
tijdens een autorit door Zweden geconfronteerd wordt met zijn
verleden, angsten en gebreken. Ook al vult de 600 km lange autorit
in ‘Beyond’ (of ‘Svinalängorna’, zoals de originele titel luidt)
maar een klein deel van de film, de parallel is gemakkelijk te
trekken, daar ook Leena gedurende de hele film geconfronteerd wordt
met weggedrongen trauma’s. August toont die vanzelfsprekend aan de
hand van flashbacks, die op de juiste momenten ingevoegd worden en
zo gaandeweg heel Leena’s verleden openleggen.
De grote kracht van de film ligt overigens in het
emotiespectrum dat Leena’s personage biedt: enerzijds toont Noomi
Rapace (berucht als Lisbeth Salander uit de ‘Millennium’-trilogie)
Leena als een vrouw die worstelt met haar eigen herinneringen,
zichzelf enkel sterk kan houden door zowel haar moeder als haar
gezin koeltjes te behandelen en zo nu en dan de opborrelende
frustraties in een kort maar intens moment laat uitbarsten;
anderzijds maakt Tehilla Blad, die de jonge Leena vertolkt, van
haar een meisje een meisje dat in een ondraaglijke omgeving moet
opgroeien en desondanks zowel zachtheid als verantwoordelijkheid
weet te belichamen. De spanningsboog die door dit personage wordt
gecreëerd, geeft je als kijker dan ook een goed idee wat Leena
allemaal heeft moeten doorstaan om haar leven min of meer achter
zich te kunnen laten, en dat verleent de film zijn grootste
draagkracht.
Aangezien ‘Beyond’ Augusts regiedebuut is (een
kortfilm uit 2005 daargelaten), is de film natuurlijk niet geheel
vrij van gebreken. Zo krijg je soms het gevoel dat August nog wat
op zoek is naar een eigen stijl. Doorheen de hele film kiest ze
voor een harde, directe aanpak, met een zichtbaar gebruik van een
schoudercamera, die ze zo nu en dan afwisselt met gebalanceerde
panoramashots: de auto die over de Zweedse autostrade glijdt, het
raam aan het zwembad dat weerspiegeld wordt in het water en andere
shots die soms iets te nadrukkelijk naar een artistiek statuut
hengelen. Soms werken ze, als August ze op de gepaste momenten
gebruikt om de kijker even een adempauze te geven, maar op andere
momenten raakt de harde toon van de plot en de personages net iets
te ver zoek. Ook op het gebied van montage – waarbij vlug
gemonteerde shots (de zogenaamde jumpcuts) worden
afgewisseld met een traag montageritme – werkt de variatie niet
altijd even goed, maar gelukkig worden de stilistische foutjes tot
een minimum beperkt.
Wat dan weer ergerlijker is, is dat er op narratief
vlak wel eens wat durft te schorten. Zo zijn er momenten dat de
prent nogal stroef verloopt en zich wat vooruit sleept – vooral
tijdens de zoveelste scène in het ziekenhuis voelt dat wel eens
storend aan – en dat komt grotendeels doordat de plot gedurende het
grootste deel van de film nooit echt geweldig verrassend uit de
hoek durft komen. Het had dan ook geen kwaad gekund als August en
haar coscenariste Lolita Ray af en toe eens van de platgereden
paden hadden durven afwijken. Heel eventjes vraag je je zelfs af
waar de prent naartoe gaat, maar de enorme impact die de
voorlaatste scène heeft, met een geweldig staaltje acteren van
Noomi Rapace, zorgen ervoor dat die kleine euvels al bij al
gemakkelijk door de vingers gezien kunnen worden.
Met andere woorden: het duurt even vooraleer het
effect van ‘Beyond’ begint te werken, maar geloof me vrij, achteraf
blijft hij wel door je hoofd spoken. Met momenten vraagt August
veel van de kijker: ze vraagt om mee te gaan in een verhaal dat
grotendeels een aaneenschakeling is van ellende (en dat zich
overigens gedeeltelijk afspeelt in hetzelfde Zweden als dat uit het
meesterwerkje ‘Let The Right One In’) en het is niet altijd
makkelijk om over de indruk heen te zetten dat de plot met momenten
behoorlijk stuurloos is, maar wanneer ze op het einde van de film
de harde realiteit in je gezicht slaat, ben je toch behoorlijk
onder de indruk. Het bood voor mij alleszins genoeg stof tot
nadenken om de treinrit van Gent naar Antwerpen voorbij te doen
vliegen.
