Enkele jaren geleden maakte regisseur Debra Granik een
opgemerkte passage langs de internationale filmfestivals met haar
prent ‘Down to the Bone’, een integer drama over een getrouwde
vrouw met kinderen, die er stiekem een drugsverslaving op nahoudt.
De film werd buiten het festivalcircuit maar weinig bekeken, en ook
haar nieuwste, ‘Winter’s Bone’, dreigt een beetje dezelfde weg op
te gaan. Hij won de grote prijs op het Sundance Filmfestival
(Robert Redfords jaarlijkse gebeuren voor de independent
movie), en was bij ons te bekijken op het Filmfestival van
Gent 2010. Nu wordt hij in alle stilte in een paar zaaltjes
gedropt, in dezelfde week van grote klepper ‘Tron: Legacy’. Het
leven is niet eerlijk, maar als u enigszins de kans hebt, zoek dan
toch maar één van de alternativo-zaaltjes op waar ‘Winter’s Bone’
gedraaid wordt. Eén van de betere films van het jonge jaar zal uw
deel worden.
De 20-jarige Jennifer Lawrence levert een tour de
force-prestatie af als Ree, een meisje van zeventien dat samen
met haar moeder en jongere broertje en zusje ergens in een
onherbergzaam gat in de Ozark Mountains woont. Haar moeder is
continu depressief en zo goed als catatonisch – te veel meegemaakt,
allicht – zodat het aan Ree is om het gezin te onderhouden. Voor
een deel is ze afhankelijk van de liefdadigheid van haar buren. En
net wanneer je denkt dat het leven niet deprimerender kan worden,
staat de politie voor de deur: haar vader moet binnenkort voor de
rechter verschijnen omdat hij meth heeft gedeald, maar is
spoorloos verdwenen. Hij heeft het huis opgegeven als onderpand
voor zijn borgtocht, dus als hij niet opduikt voor zijn proces,
staat Ree met haar familie op straat. Het meisje trekt er op uit om
haar ouweheer te vinden, maar botst al snel op de zwijgzaamheid en
vijandigheid van de gemeenschap (die blijkbaar allemaal familie
zijn van elkaar en van Ree): net als een maffiabende sluiten ze de
rangen en zwijgen ze in alle talen.
En daarmee zijn we vertrokken voor een film die het midden houdt
tussen een sociaal drama over mensen die in vrijwel totale armoede
leven – white trash-mensen die op een gammele veranda voor
zich uit zitten te staren, u kent dat wel – en een relatief
traditioneel opgebouwde thriller waarin het hoofdpersonage een
ongelijke strijd tegen de tijd moet uitvechten. Het is als sociaal
drama dat ‘Winter’s Bone’ het beste scoort. Tijdens het eerste half
uur geeft Granik ons meteen een uitstekend geobserveerde
milieuschets van mensen voor wie criminaliteit een normale
levenskeuze is. Ree zoekt haar oom op voor hulp, die beweert dat
hij van niks weet, maar haar wel een lijntje coke of een joint
aanbiedt voor onderweg, alsof dat de gewoonste zaak ter wereld is.
Granik benadrukt ook continu dat het dorp bij uitstek een door
mannen gedomineerde gemeenschap is. Aan het begin van de film
bezoekt Ree een vriendin, die nu getrouwd is en een baby heeft –
die vriendin gehoorzaamt haar man met een volgzaamheid die zelfs in
de jaren vijftig vreemd zou zijn geweest. ‘It’s different when
you’re married,’ is de uitleg. En later in de film is de
eerste vraag die Ree op haar zoektocht krijgt: ‘Waarom heb je geen
man meegebracht?’ Het zou overdreven zijn om ‘Winter’s Bone’ een
uitgesproken feministische film te noemen – Granik doet niet aan
politiek – maar we zien hier wel een sterk vrouwelijk
hoofdpersonage dat door niemand serieus wordt genomen omdat ze een
vrouw is. Het is ook opvallend dat Ree vanaf het begin niet hoopt
op een happy end: zelfs als ze haar vader vindt en het
huis kan behouden, dan leeft ze nog altijd in dezelfde armoede. De
enige min of meer realistische optie om uit haar omgeving te
ontsnappen, is het leger in te gaan. Maar dan moet ze haar broer en
zus achterlaten.
Jennifer Lawrence is fenomenaal in de hoofdrol. Ze suggereert
continu een innerlijke kracht die het gevolg is van een leven lang
sterk moeten zijn om te overleven. De film staat niet veel kleine,
persoonlijke momenten toe. Monologen van het genre “ik zal hier
eens even heel mijn emotionele leven blootgeven ten behoeve van de
kijker” zijn er niet in terug te vinden. Ree is een toeschouwer –
zwijgzaam, intelligent – die geleerd heeft om haar gevoelens te
verdringen. Dat berooft Lawrence eigenlijk van makkelijke manieren
om het publiek aan haar kant te krijgen, maar haar eenvoudige
koppigheid en vastberadenheid zijn meer dan genoeg om dat goed te
maken.
Als thriller vertoont ‘Winter’s Bone’ hier en daar wel wat
hiaten. Een boottochtje aan het einde is ongemeen spannend, maar
anderzijds trekt Ree hier en daar conclusies over de plot waarvan
je als kijker nauwelijks weet waar die vandaan komen. (“Aha, de
plaatselijke drugskoning wil niet met mij praten, dus dat wil
zeggen dat er dit en dat is gebeurd” – tja, als jij het zegt…) De
rol van de politie wordt wat al te bondig gehouden (zonder te veel
willen verklappen, moet Ree op een bepaald moment iets aan de
flikken gaan uitleggen dat mij moeilijk te verklaren lijkt, maar ze
aanvaarden het eigenlijk zonder op of om te kijken) en ook komt één
van de personages aan het slot van de film plots met een pakje
opdraven waarvan ik nog steeds niet weet waar het vandaan komt.
Granik verlangt duidelijk van haar publiek dat het zelf een aantal
leemtes opvult, maar dat is een tactiek die al snel op narratieve
slordigheid begint te lijken.
Die paar zwakke puntjes in het verhaal niet te na gesproken is
‘Winter’s Bone’ echter een sfeervolle film, die interessante
thema’s aanhaalt en magnifieke acteerprestaties toont. De
bescheiden, maar effectieve cameravoering legt de nadruk op grijze
kleuren en zorgt ervoor dat de koude bijna voelbaar wordt. (De twee
films hebben voor het overige weinig met elkaar te maken, maar in
die bewolkte, ijzige buitenshots voelde ik de visuele stijl van
‘The Silence of the Lambs’ er een beetje doorheen schemeren – ook
die film had een winterse,
de-koude-zit-in-mijn-kleren-look.)
Voor haar volgende mag Granik haar plotlijnen nog iets steviger
samenbundelen, maar ‘Winter’s Bone’ is sowieso één van de films van
het moment. Een pakkend karakterdrama, vermomd als een thriller.
Oké, het had zich af en toe een beetje beter mogen vermommen, maar
dan nog…
