Toneelgroep Amsterdam sluit de grote vernieuwer van het Poolse theater in haar rangen. Maar wat Grzegorz Jarzyna in Polen teweegbrengt, weet hij op Nederlandstalig grondgebied niet waar te maken.
Verbazend voor de als vernieuwer aangekondigde Jarzyna is dat hij voor zijn debuut in Amsterdam kiest voor een oerklassiek stuk. Jean Racine schreef zijn Phaedra in een tijd dat de klassieke regels van het theater strikter werden toegepast dan in de Griekse Oudheid zelf. Racines zeventiende-eeuwse versie, gekenmerkt door een tot op de lettergreep afgemeten Alexandrijns vers en door de eenheid van ruimte en tijd, is klassieker dan Euripides’ origineel. Vermoedelijk koos Jarzyna dan ook eerder vanuit de inhoud dan vanuit de vorm voor dit drama in vijf bedrijven.
Spilfiguur van de noodlottige tragedie is Phaedra, de tweede vrouw van de Atheense koning Theseus. Haar man heeft het paleis in Troezen verlaten — niemand weet waarheen — en Hippolytos, zijn zoon uit zijn eerste huwelijk, opgedragen over Phaedra te waken. Phaedra is echter verliefd geworden op Hippolytos, maar beseft dat er een incestueuze reuk zit aan haar gevoelens. Ze wil dan ook zelfmoord plegen om haar naam zuiver te houden, maar haar voedster Oenone verhindert dit. Zij brengt immers het nieuws dat Theseus overleden is en dat Phaedra bijgevolg vrij spel heeft bij diens zoon Hippolytos. Die wijst haar echter af, en vervolgens blijkt Theseus toch niet dood. Erger nog: hij is terug. De Gordiaanse knoop trekt enkel nog strakker, tot het droeve noodlot van de paleisbewoners voltrokken is.
Jarzyna werkt naar eigen zeggen graag met het klassieke thema van het noodlot en de manier waarop de personages in confrontatie hiermee toch hun eigen leven proberen vorm te geven. Vandaar de keuze voor Phaedra, de speelbal van haar eigen noodlot. Maar de manier waarop Jarzyna Phaedra ten tonele voert, is opvallend eenduidig. In alles wordt resoluut voor die ene dramaturgische lijn gekozen, waardoor de kracht ervan toch verloren lijkt te gaan. Zijn Phaedra heeft bij momenten meer weg van een opera dan van theater, zo grotesk wordt de individuele strijd tegen het noodlot uitgebeeld.
Alles wordt in het werk gesteld om de persoonlijke tragedie van Phaedra zo goed mogelijk te onderstrepen. Het decor van Magdalena Maciejewska bestaat uit paleismuren die tussen de verschillende scènes van plaats worden veranderd of worden rondgedraaid. Zo wordt de indruk gewekt dat het paleis een labyrinth is waarin de personages verloren lopen en gevangen zitten. En ook de kostuums zetten de personages gevangen. Qua snit zien we eigentijdse outfits, maar de blinkende stof lijkt hen toch in een strak keurslijf te plaatsen. Phaedra zelf transformeert uiteindelijk in een gouden sfinx, waarbij zelfs haar kapsel haar ontwikkeling als personage volgt.
Tekst, kostuums, decor, muziek, pruiken, spel. Allemaal vertellen ze hetzelfde verhaal. Maar de optelsom van één plus één plus nog een keer hetzelfde is niet gelijk aan twee of drie of vier. Doordat alle neuzen in dezelfde richting staan, wordt dit uiteindelijk een klassieke opvoering tot in het extreme. De drie-eenheid van tijd, ruimte en handeling die Racine toepaste, wordt verder doorgetrokken naar kostuums, muziek, decor en spel. De dramaturgie overwint, maar de voorstelling slaagt niet.
Over de acteurs van Toneelgroep Amsterdam nochtans geen slecht woord. Zij gaan er weer helemaal voor. Maar vergelijk Nietvelts Phaedra met haar Cleopatra, waarvoor zij de Theo D’Or mocht ontvangen, en je ziet weinig verschil. Jarzyna heeft aan de acteurs geen nieuwe uitdagingen kunnen bieden, en ook niet aan het gezelschap. Al staat Toneelgroep Amsterdam wel open voor experiment, bewijze de mediavoorstellingen van Ivo Van Hove.
Het resultaat is een klassieke voorstelling die op correcte wijze is opgevoerd. Alle elementen zijn goed doordacht en in de lijn van Racine geplaatst. Dat laat echter weinig over voor Jarzyna of het gezelschap, waarvan de mogelijkheden te weinig zijn benut.