De nieuwe roman van de Japanse succesauteur Haruki Murakami, 1Q84, bevat Anton Tsjechovs verslag van zijn reis naar Sachalin. De Nederlandse vertaling van dit non-fictiewerk was niet meer in de boekhandel te krijgen, maar werd dankzij de hernieuwde belangstelling door uitgeverij Atlas herdrukt.
Tsjechov ondernam zijn expeditie naar de strafkolonie in het uiterste oosten van Rusland (ten noorden van Japan) in 1890. De schrijver was toen dertig jaar oud en had er al een reeks veelbelovende kortverhalen opzitten. De tocht, die bijna drie maanden duurde, vormde een verrassende onderbreking in zijn ontluikende schrijverscarrière. Niemand begreep de reden van zijn reis door deze onherbergzame gebieden en Tsjechov zelf gaf tegenstrijdige verklaringen. Het valt echter niet te ontkennen dat hij na zijn terugkeer in Moskou zijn beste werken heeft geschreven.
Hij reisde per koets, per trein en met de stoomboot en beschreef de landschappen, gebeurtenissen en mensen die hij onderweg tegenkwam. Ter plekke observeerde en interviewde hij in de strafkolonie de veroordeelden onder het mom van een volkstelling. Dit riep heftige gevoelens op bij de schrijver. De wreedheid van de bewakers, de geselingen, het verduisteren van het weinige voedsel van de gevangenen, de gedwongen prostitutie van vrouwen en het lot van de kinderen die met hun ouders meekwamen, vervulden hem met afschuw en hij liet zich ontvallen dat hier de uiterste degradatie van de menselijke waardigheid plaatsvond. Als hij na zijn terugkeer via Ceylon (Sri Lanka) terug in Moskou komt, zegt hij: “Ik heb Ceylon gezien, dat is het paradijs, en Sachalin, dat is de hel.”
Het regime op Sachalin was in die zin mild dat gevangenen na het uitzitten van een deel van hun straf in de gevangenis vrij mochten rondlopen en huizen mochten bewonen in Siberië. Ze kregen een stuk moerasgebied van de autoriteiten en mochten het bewerken, uitgerust met bijl, zaag en spade. Voor sommigen was deze twijfelachtige onafhankelijkheid echter nog erger dan de gevangenis. Geen van de ballingen kreeg toestemming om terug te keren naar het gecultiveerde “Europese” Rusland. Tsjechov vond het de plicht van de overheid om te voorzien in een humane behandeling van de dwangarbeiders. Uiteindelijk zou zijn belangrijke boek leiden tot hervormingen in de strafkolonie, zoals het afschaffen van zweepslagen.
De reis naar Sachalin is eigenlijk meer een sociale studie dan literatuur, geschreven op een informatieve, maar ook briljante manier. Het boek is gebaseerd op statistisch materiaal dat Tsjechov verzamelde op steekkaarten, waardoor het boek vooral draait op journalistieke expressie.. Het interessant reportageachtig nawoord van Frank Westerman versterkt dit nog. De universele uiting van het leed en de teleurstelling over hoe slecht mensen met elkaar kunnen omgaan, maken van dit boek een tijdsoverstijgend document.