Met : Ewan McGregor, Pierce Brosnan, Olivia Williams, Kim Catrall,
Tom Wilkinson e.a.
Eén van de redenen waarom Roman Polanski te boek staat als één
van de grote thrillerregisseurs, kondigt zich in ‘The Ghost Writer’
meteen al aan in het openingsshot. Een overzetboot nadert langzaam
de haven van Cape Cod, een eiland voor de Oostkust van de VS. Een
grauwe lucht, veel wind, een troebele zee en een al even troebele
muziekscore van Alexandre Desplat – you know the drill. In
de meeste andere films zou dit een simpel establishing
shot zijn, een beeld van enkele seconden dat ons laat weten
waar we ons ongeveer bevinden, en daarmee uit. Maar Polanski houdt
dat shot net iets te lang aan, totdat we ons gaan afvragen of er
misschien iets vreemds aan de gang is. Het is een kwestie van
seconden, een zeer subtiel effect, maar wat een banaal
openingsbeeld was, krijgt toch meteen het air van een voorbode mee.
Polanski is goed in dat soort dingen: hij fixeert zich op iets
onopmerkelijks, totdat we er meer in gaan zien. Hij creëert
suspense uit het alledaagse. ‘The Ghost Writer’, zijn eerste
thriller sinds ‘The Ninth Gate’ uit 1999, is één van zijn beste
films.
Ewan McGregor speelt een (nooit bij naam genoemde) ghostwriter
die wordt ingehuurd om de memoires van Britse ex-premier Adam Lang
(Pierce Brosnan) te herschrijven. Een routineklus, ware het niet
dat McGregors voorganger, een vertrouweling van Lang die een
volledige eerste versie van het boek had afgewerkt, kort daarvoor
dood werd teruggevonden, aangespoeld op het strand. Bad
karma, dus. Zijn job wordt er ook niet makkelijker op wanneer
Lang betrokken raakt bij een politiek schandaal: hij zou enkele
jaren eerder hebben samengewerkt met de CIA om Irakese gevangenen
over te brengen naar geheime locaties, waar ze werden gemarteld. De
huidige Britse regering schreeuwt om zijn bloed, waardoor Lang niet
bepaald veel zin heeft om de vragen van een broodschrijver te
beantwoorden. Wanneer de ghostwriter zijn eigen research begint te
doen naar Langs verleden, botst hij op steeds meer leugens en
ongerijmdheden.
Dat verhaal werd gebaseerd op een roman van Robert Harris, die
nooit een geheim heeft gemaakt van de overduidelijke referenties
naar het beleid van Tony Blair en de slaafse manier waarop die
achter de regering Bush aanliep. Je moet niet ver zoeken om de
parallellen te zien met Adam Lang, een liberaal die aan het einde
van zijn politieke carrière plots een ruk naar rechts maakt door de
war on terror te steunen. Zelfs Langs verantwoording van
zijn daden klinkt akelig vertrouwd: “Ik zou in de toekomst graag
twee aparte vliegtuigen naar elke stad willen laten gaan. Eén
vliegtuig waarop geen enkele controle is, en niemand zich
gediscrimineerd hoeft te voelen, en één waarop iedereen van kop tot
teen gefouilleerd wordt. We zullen dan wel eens zien op welk
vliegtuig de liberalen hun kinderen het liefste zetten.” Je hoort
het Blair zó zeggen. Harris en Polanski knipogen ook naar Bill
Clinton (wiens lijvige autobiografie, ‘My Life’, een notoire
slaappil is), en naar Pakistaanse eerste minister Benazir Bhutto
(en pas op voor je die naam googelt, want er hangt een enorme
spoiler aan vast). Polanski is nooit een openlijk politiek
regisseur geweest, maar hij heeft wel regelmatig de gevaren van een
fascistisch beleid gebruikt als thema in zijn films. In ‘The
Pianist’, uiteraard, maar ook in ‘Death and the Maiden’, dat zich
afspeelde in een Zuid-Amerikaans land vlak na de val van de
dictatuur, en op een bepaalde manier zelfs in ‘Macbeth’ en
‘Chinatown’, waarin machtige figuren (koningen en rijke
zakenmannen), zichzelf verheven voelen boven alle wetten en
moraliteit. In dat opzicht heeft ‘The Ghost Writer’ dus wel
degelijk zijn precedenten binnen het oeuvre van Polanski: niet voor
de eerste keer stelt de regisseur de vraag waar de macht ligt in de
wereld en hoe die macht wordt gebruikt.
Hoewel ‘The Ghost Writer’ natuurlijk in eerste instantie
vertrouwd aanvoelt omdat Polanski terugkeert naar het genre waarmee
hij groot is geworden. Zoals het een old-timer betaamt, weerstaat
hij aan de verleidingen van grootse actiescènes of special effects:
er wordt in de hele film geen schot gelost, er ontploft helemaal
niets, en naar goede gewoonte hanteert Polanski een afstandelijke,
bijna klinische visuele stijl. Zijn shots zijn nooit opdringerig,
maar lijken op een bescheiden manier te observeren, zonder ooit de
aandacht op zichzelf te vestigen. In tijden van jachtige
MTV-montages en om de zeven minuten een actiescène die de
ADHD-patiënten dient wakker te houden, is dat verfrissend om te
zien. Waar haalt Polanski zijn suspense dan vandaan? Van die
subtiele, net iets te lang aangehouden shots, bijvoorbeeld. Van de
onheilspellende muziek. Van de geweldige setting – het
buitenverblijf van Lang lijkt wel een burcht, waarin de politicus
Hitler-gewijs zijn eigen ondergang meemaakt. Van de dubbelzinnige
nuances die in vrijwel elke scène komen doorschemeren – blikken die
de personages met elkaar uitwisselen en die alles en niets kunnen
zeggen, bewoordingen die misschien iets betekenen, misschien ook
niet. En vooral van simpele effecten: een alarm dat plots in
werking treedt, een auto die achter onze held aan gaat. Tegen de
tijd dat de film halverwege is, zit je op het puntje van je stoel,
om nooit meer achterover te leunen.
Niet dat ‘The Ghost Writer’ een perfecte film is. Hier en daar
maakt Polanski wat al te gretig gebruik van onwaarschijnlijke
toevalligheden – McGregor haalt natuurlijk precies die ene lade uit
de kast die hij nodig heeft, hij ontmoet precies die ene oude man
(gastrolletje van krasse knar Eli Wallach) die meer weet over het
aangespoelde lijk en ga zo maar door. Ook lijkt het personage van
de schrijver nogal willekeurig ingevuld te zijn: we kennen zijn
naam niet, en ook voor de rest wordt hij eigenlijk niet uitgediept.
Hij reageert op zijn omstandigheden zoals de plot dat van hem
vereist, maar wat nu zijn eigen motivaties zijn, wordt nooit echt
duidelijk.
Maar dat kan de pret niet drukken. Polanski bouwt op
meesterlijke wijze de spanning op, en ook de acteurs zijn goed op
dreef. McGregor weet zijn nogal vlakke personage in ieder geval
sympathiek en engagerend te maken, en dat is genoeg om ons alvast
tijdelijk te doen vergeten dat hij maar weinig diepgang heeft.
Olivia Williams levert een prestatie vol kleine nuances en
ambiguïteiten als Ruth Lang, maar de show wordt gestolen door
Pierce Brosnan. In wat uiteindelijk een verrassend bescheiden
bijrol is, weet hij een immense indruk te maken: je ziet in zijn
vertolking tegelijk de idealist die hij ooit was, en de corrupte
fat cat die hij geworden is. Brosnan levert hier verreweg
de beste prestatie van zijn carrière.
‘The Ghost Writer’ zal, met zijn afstandelijke stijl,
onderhuidse spanning en gebrek aan actie, wellicht niet voor
iedereen bestemd zijn. Mensen die de vertrouwde ritmes van de
doorsnee actie-thriller gewend zijn geraakt (dat gaat ongeveer zo:
blahblahblah – GEWELD! – blahblah – ACTIE! – blahblahblah), zouden
zich wel eens kunnen gaan vervelen. Maar iedereen die open staat
voor Polanski’s subtiele, meesterlijk gecontroleerde
spanningsopbouw, beleeft hier alvast dé filmervaring van het jonge
jaar. Geen 3D, geen budget van achthonderd miljoen dollar, maar
gewoon ouderwetse, oerdegelijke filmmakerij.
