De Holocaust blijft een dankbaar onderwerp voor romans en verhalen. De koude en machinale manier waarop een genocide in gang gezet werd, blijft ook nu tot de verbeelding spreken en voer voor literatoren. Het gevaar voor overdreven sentimenten en clichés is echter torenhoog. Weinig auteurs is het gegeven een oprecht verhaal te schrijven tegen deze achtergrond.
Een auteur als Edgar Hilsenrath slaagt daar wonderbaarlijk in. Bij hem is de Holocaust immers niet meer dan een fait divers, een gebeurtenis die weliswaar mee het verhaal in gang zet en vorm geeft, maar niet de hoofdmoot noch de Grote Dramatische Wending. Het is een setting, maar geen personage — een val waar meer schrijvers in trappen (zo ook Jonathan Littell). Aharon Appelfeld daarentegen weet in Bloemen der duisternis subtiel zijn roman een andere richting uit te sturen.
Aanvankelijk lijkt hij ondanks alles nochtans ook met beide voeten de platgetreden paden te bewandelen. Het verhaal van de elfjarige Hugo die samen met zijn moeder steeds meer problemen ondervindt om een schuilplaats te vinden, terwijl rond hen razzia’s en deportaties plaatsvinden, dreigt uit te lopen op een sentimentele ontwikkeling of nauwelijks vermomde aanklacht tegen de barbaarse praktijken. Met de introductie van Mariana, een oude vriendin van Hugo’s moeder, vindt Appelfeld echter de juiste toon.
Mariana, een vrouw van lichte zeden die geregeld Duitse soldaten over de vloer krijgt, verbergt Hugo in een bijkamertje, maar laat hem toe in haar kamer wanneer ze geen bezoek heeft of het bordeel gesloten is. Langzaam maar zeker ontstaat tussen hen beiden een steeds afhankelijkere relatie, waarbij de vaak dronken en labiele Mariana bij Hugo niet alleen genegenheid maar ook (morele) steun zoekt. De ontluikende puber Hugo, van zijn kant, is net zo min ongevoelig voor de “avances” van Mariana, al kan hij zijn liefde voor haar moeilijk duiden.
In Bloemen der duisternis onderzoekt, ontleedt en beschrijft Appelfeld met een ingehouden pen de relatie tussen Hugo en Mariana die tezelfdertijd seksueel en familiaal is, waardoor een incestueuze ondertoon nooit ver weg is. Appelfeld is gelukkig te kies en verstandig om zich daar aan te wagen. Zo komt het psychologische facet van de wederzijdse afhankelijkheid des te sterker naar voor. Die afhankelijkheid is allesbepalend voor de relatie, want waar Hugo fysiek een gevangene is (hij kan noch mag de kamers van Mariana verlaten) en op Mariana moet rekenen voor voedsel, is zij net zozeer ingesloten door haar beroepskeuze en psyche.
Mariana slaagt er immers niet in om in het reine te komen met haar levenswandel en vlucht meer dan eens in de drank of de armen van Hugo. Aan hem bekent ze hoezeer ze gesteund heeft op zijn moeder en hoe ze hoopte te kunnen huwen met zijn oom. Het zijn kinderlijke overtuigingen die Mariana helpen moeten om het dagelijkse gevecht met de klanten, de (hoeren)madame en zichzelf te overwinnen.
De Tweede Wereldoorlog en de Jodenvervolging zijn onderhuids steeds aanwezig in het verhaal, maar ze vormen niet meer dan de setting waartegen het verhaal zich afspeelt . De relatie tussen Mariana en Hugo groeit binnen het (zelf)opgelegde gevangenschap waarmee ze kampen en waaronder ze lijden. De belofte van verlossing komt soms om de hoek kijken maar het is aan de lezer zelf om te besluiten of Mariana en Hugo finaal vrij zijn.
