Economische crisis in het theater! De bankschroef komt op de subsidies te staan, maar ook de inhoud raakt besmet: Johan Simons regisseert Underground, een furieuze aanklacht tegen de goden van het kapitalisme.
Als de Oostenrijkse Elfriede Jelinek u wel iets zegt, maar u niet meteen de vinger erop kunt leggen dan helpt het volgende vast: Nobelprijs literatuur, De pianiste en een schrijfstijl waarmee ze het haar lezers niet al te gemakkelijk maakt. Ook haar theatertekst De contracten van de koopman waarop deze Underground is gebaseerd, is geen lachertje.
Alles blinkt in deze voorstelling die gaat over geld, geld en nog eens geld. Een Texaanse familie hangt rond in het zwembad. Het licht ervan wordt naar alle kanten weerkaatst door de scènevloer van glanzend geboende platen. Wanneer ze het water beu zijn trekt het gezin zich graag terug in een enorme bankkluis waarin op een andere manier gezwommen kan worden. Het geld houdt het drama echter niet tegen. Het is financiële crisis en om de schaamte van het bankroet voor zijn geliefden af te wenden, moordt de pater familias zijn gezin liever uit. Jelinek baseerde zich hiervoor op een waar gebeurde tragedie in Oostenrijk: een kleine ondernemer moordde daar effectief zijn familie uit met een speciaal voor deze daad aangekocht bijltje.
De tekst van Underground bestaat uit lange monologen waarin de upperclass van het bankwezen razend tekeergaat. Zij voelen de economische crisis en de schaamte van het failliet als eersten, maar staan ook vooraan in de rij als het gaat om het dichten van financiële putten met het vermogen van de naïeve belegger: de man en vrouw in de straat, de man en vrouw in de zaal. Maar daar wringt de schoen. Bij goddeau is er — we zullen het nu maar bekennen — van veel geld geen sprake. Wij hebben nooit aandelen gehad waarvan de koersen konden kelderen. De tirades van zij die er wel hadden, raken ons dan ook weinig. Underground wordt een ver-van-mijn-bedshow. Al dat economisch vakjargon horen we al zo veel in het nieuws of in talkshows, moet het dan ook nog in het theater?
Objectiever beoordeeld is er geen beter moment om Underground op te voeren: er bestaat voor dit stuk geen geschikter hier en nu. NTGent claimt een theater te maken dat met beide benen in de maatschappij staat, en Johan Simons slaagt ook nu in die missie. Maar de hermetische tekst van Elfriede Jelinek met al haar herhalingen blijkt van het goede teveel. Dan regisseerde Simons met bijvoorbeeld Vergeten Straat van Louis Paul Boon of Platform van Michel Houllebecq veel aangrijpendere stukken die minstens even stevig in onze samenleving waren neergepoot. Underground is een te massief blok om een even grote draagkracht te bezitten.
Nochtans gebeurt er heel wat op scène. Er staan een heleboel jonge actrices te schitteren, veel van hen zitten zelfs nog op de toneelschool. Hun energie maakt de uitvoering van de tekst fris en bij tijden zelfs sprankelend. Ernaast staan ook een aantal vaste acteurs van het NTGent-ensemble, maar ook daaruit koos Simons vooral voor de jongere generatie. Alleen Jos Verbist, de huisvader van Theater Antigone, staat als rot in het vak op de scène. Zijn grijze haren zijn echter een zegen voor dit stuk: hij speelt de rol van de vader de hele voorstelling lang met eenzelfde engagement en verbetenheid, en dat is mooi om te zien. Spelplezier troef in Underground, maar zelfs dat kan Jelineks taaie bijt niet in iets zoets omtoveren.
Underground bewijst dat zeer actuele thema’s niet altijd even boeiende thema’s zijn. De sfeer is financieel en politiek, maar op vrijdagavond is er niet altijd behoefte aan De zevende dag. Simons heeft Jelinek stevig aangepakt, en dat kon alleen maar hier en nu. Maar of alles wat kan ook moet, is een andere vraag.
Underground is nog tot 23 december te zien in Vlaanderen en Nederland. Voor data, zie de speellijst op de website.