Mede dankzij provocateurs als Paul Verhoeven, Adrian Lyne en
anderen, ontstond er begin jaren negentig een felle discussie over
de rol van seks in de film. Wat was toelaatbaar en wat niet? Op
welk punt begon een film naar het pornografische te neigen? De
meeste van de titels waar toen heftig over gediscussieerd werd,
lijken nu bijna kig, maar destijds was er heel wat rond te
doen. ‘9 ½ Weeks’, ‘Fatal Attraction’, ‘Indecent Proposal’, ‘Basic
Instinct’… Amerika had blijkbaar eindelijk de seks ontdekt als
hot button issue. Moraalridders waren er natuurlijk niet
over te spreken, terwijl meer liberale stemmen een waarde aan de
films in kwestie hechtten die ze niet verdiend hadden. Wat de
meeste van die films met elkaar deelden, was wel een gevoel van
ernst – seks kon tragisch zijn, het kon gevaarlijk zijn, maar onder
geen omstandigheden mocht er mee gelachen worden. Allicht niet,
omdat dan het sérieux van hun films doorbroken zou worden.
De luidruchtige orgasmen van Sharon Stone in ‘Basic Instinct’
zorgden ervoor dat het gehele mannelijke publiek de benen
gelijktijdig kruiste – maar alleen maar omdat niemand de eerste
wilde zijn om te lachen met de uitzinnige fantasie die Verhoeven
aan het publiek toonde.
Het was in die context dat Roman Polanski zijn film ‘Bitter
Moon’ uitbracht, en de vaak vijandige reacties van (voornamelijk)
Amerikaanse critici kunnen er ook door verklaard worden. Polanski
had hier immers een pikzwarte komedie gemaakt over seks, een
ironische film die het daglicht zag in een omgeving die geleerd had
om alles behalve ironisch te zijn over dat onderwerp. Polanski
lachte hier eigenlijk met alles wat die andere regisseurs zo
serieus hadden genomen, en het werd hem niet in dank afgenomen.
‘Bitter Moon’ werd afgedaan als pervers, puberaal of gewoon een
draak van een melodrama. Pas later werd hij herontdekt voor wat hij
waard was.
Peter Coyote speelt Oscar, een would-be schrijver die zichzelf
blijkbaar ziet als een soort Henry Miller: hij leidt in Parijs het
leven van een artistieke outcast, maar heeft met al dat
nog geen letter gepubliceerd gekregen. Op een dag ontmoet hij Mimi
(Emmanuelle Seigner), en het is liefde – of in ieder geval lust –
op het eerste gezicht. De twee sluiten zich op in Oscars flat en
rampetampen zichzelf dagenlang te pletter. Een aardig begin, maar
wanneer de passie moet evolueren naar een echte relatie, loopt het
fout. De twee hebben namelijk niet echt iets tegen elkaar te
zeggen, en dus zoeken ze hun toevlucht maar in steeds extremere
seksspelletjes. Wanneer ook dat geen soelaas meer biedt, keren de
minnaars zich tegen elkaar: ze beginnen elkaar mentaal en zelfs
fysiek te vernederen.
Dat alles wordt ons getoond via een raamvertelling, waarin Oscar
de geschiedenis van zijn relatie met Mimi uit de doeken doet aan
Nigel (Hugh Grant), een conservatieve Brit die vastzit in een
doodsaai huwelijk met Fiona (Kristin Scott Thomas), terwijl ze op
een boot naar India zitten. Die extra verhaallijn doet in opzet
denken aan ‘Who’s Afraid of Virginia Woolf’: een koppel dat samen
ongelooflijke emotionele stormen heeft doorstaan, maakt van hun
hele relatie een waarschuwing voor een ander koppel, dat misschien
dezelfde weg op aan het gaan is.
Dat klinkt bloedserieus, en heel wat mensen hebben destijds de
fout gemaakt om de film ook zo te interpreteren. Maar als ‘Bitter
Moon’ al een perverse film is, dan is hij dat enkel omdat hij die
pikzwarte thematiek presenteert als een komedie. De film suggereert
dat alle koppels vroeg of laat op elkaar uitgekeken raken, en dat
de noodmaatregelen die we treffen om dat te verhelpen, ons enkel
verder in de miserie helpen. Wie verliefd wordt op een ander,
staat automatisch macht af aan die andere persoon – je geeft die
persoon de mogelijkheid om je te kwetsen, en reken maar dat het er
ooit van zal komen. Dat is de mentaliteit van ‘Bitter Moon’. De
moraal: als de passie is vervlogen, ga dan uit elkaar wanneer de
kans zich aandient, want het wordt alleen maar erger. Klinkt
lollig, vind je niet?
Maar dat is het dus wel. De hele film wordt tongue in
cheek gepresenteerd. Het is een zwarte komedie die vrolijk
spot met het cliché van de Amerikaanse schrijver in Parijs die er
een Franse stoeipoes op nahoudt. Voorbeelden van die humor zijn er
te over: op een bepaald moment begint Mimi Oscar aan het ontbijt te
pijpen – de toast springt nét op het juiste moment uit de
broodrooster. Op het hoogtepunt van hun seksspelletjes zien we
Oscar een kamer binnenkruipen, enkel gekleed in een string en een
varkensmasker. Kort daarna volgt Mimi in een leren pakje en met een
leren zweepje: “How dare you fuck me, piggy?!” Als je dat
serieus neemt, dan zie je vooral slechte smaak en overspannen
melodrama. Als je mee bent met de humor van het scenario, dan zie
je in dat Polanski simpelweg zijn personages aan het uitlachen is
terwijl ze afstevenen op hun ondergang. De hele film is één lang
exces, maar dat was dan ook de bedoeling.
De voice-over is nog een voorbeeld: Oscar heeft nog nooit een
boek uit kunnen geven, en als we hem zijn verhaal horen vertellen,
begrijpen we waarom. We krijgen bar slechte stukjes proza, zoals:
“Ik stond daar als Adam met de smaak van appel nog in mijn mond. Ik
zag daar de perfectie liggen in een enkel vrouwenlichaam. We
leefden van de liefde en oudbakken croissants.” Nou. En dat is dan
nog voordat hij Mimi’s clitoris beschrijft als een “roze eendje in
een vijver nat vlees.” Henry Miller he is not. En opnieuw
port Polanski zijn publiek in de ribben: neem dit vooral niet
serieus.
Dat alles houdt in dat ‘Bitter Moon’ per definitie geen film
voor iedereen zal zijn – om het zacht uit te drukken. En het is ook
geen perfecte film. Het is een ongeschreven wet in de filmindustrie
(of het zou er één moeten zijn) dat regisseurs nooit hun eigen
vrouw een rol mogen geven, maar dat is wat Polanski drie keer heeft
gedaan. Emmanuelle Seigner dook voor het eerst op in ‘Frantic’,
waar ze weinig schade kon aanrichten, en later zou ze nog
verdwijnen in Johnny Depps schaduw in ‘The Ninth Gate’. Maar hier
heeft ze een dragende rol, die ze niet aan kan. Seigner staat
zichtbaar haar best te doen, maar heeft niet het emotionele bereik
om haar personage geloofwaardig te maken. Dan liever Peter Coyote
als Oscar, die zalig overacteert: hij kauwt op zijn regels dialoog
als op een toverbal, en speelt vooral de scènes op het schip als
een vieze oude man die er trots op is een vieze oude man te zijn.
Great fun, met andere woorden.
Het einde van de film is ook een zwakte, omdat ze ietwat
gemakzuchtig overkomt. In plaats van een logisch slot, lijkt het
eerder een manier om snel de losse eindjes aan elkaar te knopen.
Het is ook tijdens deze laatste tien minuten dat de prent plots
zijn gevoel voor humor verliest – in extremis slaat de toon toch
nog over naar iets veel ernstigers, wat niet echt werkt.
Niettemin is dit een onderschatte Polanski, gemaakt voor mensen
met een gezond gevoel voor ziekelijke humor, die begrijpen dat
mensen in strings en varkensmaskers gewoon grappig zijn. Mensen
zoals u en ik, dus.
