Mocht Sam Raimi’s debuutilm ‘The Evil Dead’ al om geen enkele
andere reden bekend zijn gebleven, dan is het wel omdat de prent
het eerste grote videofenomeen betekende. Raimi was rond de twintig
toen hij de film draaide in 1979 – samen met enkele vrienden,
waaronder uiteraard hoofdrolspeler en Raimi-fetisjacteur Bruce
Campbell, trok hij wekenlang de bossen in en voor een belachelijk
laag bedrag van 50.000 dollar bricoleerde die bende à
l’improviste hun eigen horrorfilmpje. Soms was het geld op en
duurde het een paar weken voor ze verder konden gaan draaien. Het
was 1982 tegen de tijd dat de film klaar was. Een geluk met een
ongeluk, want in die drie jaar was de videospeler doorgebroken –
wat in ’79 nog een duur luxe-item was dat bijna niemand in huis
had, was tegen ’82 al heel wat couranter. ‘The Evil Dead’ was te
goor en choquerend om een groot publiek te lokken in de bioscoop.
Het was pas op video dat hij zijn publiek vond – een cult
following die de prent keer op keer opnieuw bekeek (en dat kan
vrij ver gaan: ik ken persoonlijk iemand die beweert dat hij als
tiener ‘Evil Dead II’ letterlijk shot voor shot van buiten kende).
‘The Evil Dead’ was de eerste video nasty, die
aanvankelijk werd gestockeerd naast titels als ‘Driller Killer’ en
‘Cannibal Holocaust’. Mensen huurden ‘m in een videohoes zonder
cover. Vandaar ook dat het zo lang duurde voordat de sequel er
aankwam (in 1987): het duurde een tijdje voordat het origineel op
video zijn reputatie had kunnen uitbouwen.
Wat allemaal voorbijgaat aan de kwaliteiten van de film – het
lage budget dat ze voorhanden hadden, dwong Raimi en co immers tot
een creativiteit en vindingrijkheid die van ‘The Evil Dead’ één van
de meest invloedrijke horrorfilms aller tijden maakten. Het
verhaaltje is haast lachwekkend simpel: vijf vrienden rijden naar
een blokhut ergens diep in de bossen om er een weekendje door te
brengen. In de kelder vinden ze een boek met pagina’s in
mensenhuid. Het Boek der Doden, de Necronomicon voor de vrienden,
mét een begeleidende tape waarop een professor een vertaling van de
tekst voorleest. De vrienden luisteren naar de tape, maar wanneer
de professor een bezwering uitspreekt, komt er iets tot leven in de
bossen. Enkele demonen die er in rondwaarden, krijgen nu de kracht
om bezit te nemen van de jongelui, wat uiteraard aanleiding geeft
tot rondspattend bloed, afgehakte lichaamsdelen en alternatieve
doeleinden voor tuingereedschap.
Die plot is weinig meer dan een standaard “don’t go into the
woods”-gegeven, waarin een meisje bijvoorbeeld een vreemd
geluid hoort buiten, bang is, maar tóch op haar eentje het donkere
bos ingaat, onder het uitroepen van glorierijke staaltjes proza
als: “Is daar iemand?” Waarna ze verkracht wordt door een boom,
natuurlijk. Dat zul je dan altijd voorhebben. Dankzij de vervolgen,
‘Evil Dead II’ en ‘Army of Darkness’, staat de hele ‘Evil
Dead’-reeks bekend als voornamelijk een komische
franchise. Het is misschien af en toe goor, ja, maar het
is duidelijk allemaal maar om te lachen. In de sequels is dat
inderdaad ook zo, maar deze eerste ‘Evil Dead’ wordt nog
grotendeels met een uitgestreken gezicht gepresenteerd als een
horrorfilm. Er zitten maar weinig openlijke gags in, en de
campy one-liners die de vervolgen zouden definiëren, zijn
hier nergens te bekennen. ‘The Evil Dead’ is eigenlijk alleen maar
grappig door de soms absurde groteskerieën die er inzitten. Als je
iemand één keer op z’n kop slaat met een balk, dan is dat pijnlijk
om te zien. Doe je het twintig keer, dan wordt het grappig – of
althans, voor sommige mensen wordt het dan grappig. Als je bij die
mensen hoort, dan hoor je ook tot het doelpubliek van deze
film.
Waar ‘The Evil Dead’ zich echt onderscheidt van zijn
genregenoten, is in de visuele stijl. Geld of geen geld, Raimi wist
ook al in het prille begin van zijn carrière hoe hij een film in
beeld moet brengen – de stilistiek van deze prent werd dan ook tot
in den treure geïmiteerd, tot ver buiten het horrorgenre. Het
bekendst zijn de lange travelling shots door het bos, schijnbaar
gefilmd vanuit het perspectief van de geest die er in huist. Over
meertjes, gevallen boomstammen en uiteindelijk ook auto’s heen,
sjeest de camera naar de blokhut toe – een shot dat indrukwekkend
zou zijn in elke film, maar vooral hier, waar er geen geld was om
een steadicam te gebruiken. Raimi bond z’n 16 millimetercamera
gewoon vast een houten plank, waarvan hij één kant vasthield en
Bruce Campbell de andere. Vervolgens was het lopen geblazen.
C’est tout. Maar dat shot werd wel één van de
visitekaartjes van de film en werd zelfs door de Coens gebruikt in
‘Raising Arizona’ (Joel Coen was één van de monteurs van ‘The Evil
Dead’).
Maar ook in andere scènes toont Raimi een goed gevoel voor ritme
en timing. Denk maar aan de sterke point-of-view-shots
vanuit het keldergat: nadat één van de vijf in een monster is
veranderd, weten de anderen haar in de kelder op te sluiten. Ze
doen die kelder vervolgens met kettingen op slot, zodat de deur nog
een klein stukje openkan. Van tussen die spleet krijgen we
onrustige camerabewegingen te zien, die heel wat suggereren zonder
iets te tonen. En dan zwijg ik nog van wat waarschijnlijk het
creepiest beeld uit de hele film is: een gloeilampje dat
zich spontaan opvult met bloed. Ook het geluid wordt opmerkelijk
effectief gebruikt: Raimi voegt te pas en te onpas bizarre
geluidseffecten toe – niet alleen wind, openslaande deuren en
andere voor de hand liggende elementen, maar ook dingen die er
eigenlijk niets bij komen doen, zoals wanneer de camera een balk
aan het plafond passeert en er om geen enkele specifieke reden een
woosh-geluid te horen is.
‘The Evil Dead’ zit vol met dat soort superieur uitgevoerde
spielerei. Inhoudelijk blijft het allemaal natuurlijk
relatief goedkope gore, gemaakt zonder al te veel
artistieke ambities en met acteerprestaties die meestal nogal
twijfelachtig zijn (Bruce Campbell is geweldig in wat hij doet,
maar wat hij doet is en blijft afgestemd op B-movies; hij schmiert
zich een weg door de film op een manier die hij in de
sequels zelf zou parodiëren). Maar het is wel
gore gemaakt door mensen die trots zijn dat ze
gore mogen maken en die zich er duidelijk geweldig mee
amuseren. Net als de kijker.
