Het is al een hele tijd geleden dat Brian De Palma nog eens een
écht goeie film maakte – ‘The Black Dahlia’ had
zo z’n fans, maar wat mij betreft rammelde het scenario zo
oorverdovend dat zelfs de oogverblindende fotografie de aandacht er
niet van kon afleiden. En daarvoor… Tja, z’n laatste echte
uitschieter moet ‘Carlito’s Way’ zijn
geweest. En dan spreken we al van 1993. Alle teleurgestelde fans
kunnen nu echter weer opgelucht ademhalen, want met ‘Redacted’
heeft De Palma eindelijk de hoofdvogel nog eens afgeschoten. Zijn
op ware feiten gebaseerd drama over een verkrachting en moord
tijdens de Irakoorlog is een woedende donderpreek geworden, over
het verlies van alle menselijkheid in een oorlogssituatie, én over
de invloed en verantwoordelijkheden van de media.
Abeer Qassim Hamza al-Janabi was een veertienjarig meisje dat
samen met haar familie nabij het dorpje Yussufiyah woonde, pal
naast een Amerikaans checkpunt. De soldaten die dat checkpunt
bemanden hadden al dikwijls naar haar geroepen en gefloten, tot
haar ouders besloten om haar voortaan thuis te houden van school,
zodat ze het niet meer zou moeten passeren. Op 12 maart 2006
besloten de Amerikanen, zwaar bezopen als ze waren, dan maar om
al-Janabi zelf een bezoekje te brengen. Bij klaarlichte dag schoten
ze de ouders en het jongere zusje van Abeer dood, waarna ze het
meisje met hun drieën verkrachtten en ten slotte ook vermoordden.
Daarna staken ze het huis in brand.
De Palma fictionaliseert die feiten lichtjes, in de zin dat de
namen van de betrokkenen veranderd worden en dat het slachtoffer in
zijn film geen 14, maar 15 jaar oud is (hoewel die keuze me, gezien
de omstandigheden, grotendeels willekeurig lijkt). Verder blijft
het verhaal hetzelfde – een geschiedenis die overigens griezelig
gelijkaardig is aan de plot van De Palma’s eigen film ‘Casualties
of War’, over soldaten in Viëtnam die een jong meisje verkrachten.
Dat de regisseur onder vuur kwam te liggen van de rechterflank in
Amerika, mag nauwelijks verbazen. Het grootste deel van de
Amerikaanse bevolking is ondertussen al tot de conclusie gekomen
dat de oorlog in Irak geen goed idee was, maar “onze jongens”
dienen nog steeds van alle kritiek gespaard te blijven. Berucht
right wing-nutcase Bill O’Reilly (zoek maar eens naar
YouTube-filmpjes van ‘m, garanti lachen geblazen) riep luidkeels op
om ‘Redacted’ te boycotten omdat het (zing het liedje rustig mee)
een anti-Amerikaanse film was, een aanval op de Amerikaanse
soldaten. Ach ja.
Wie de moeite doet aandachtig te kijken, komt tot een andere
conclusie – de soldaten die in ‘Redacted’ worden opgevoerd, vormen
een groepje totaal uiteenlopende karakters, waaronder een
sympathieke boekenwurm die zich vanaf het eerste moment verzet
tegen de verkrachting en ook daarna manieren blijft zoeken om de
zaak aan het licht te brengen, zelfs tegen zijn eigen legerleiding
in. De Palma velt geen oordeel over “de Amerikaanse soldaten in
Irak” als groep, maar vertelt een verhaal over enkele individuen,
die elk op hun eigen manier reageren op de situatie. De
verantwoordelijkheid ligt in eerste instantie bij het individu, dat
altijd de keuze heeft of mee te doen aan dergelijke praktijken of
niet. En in tweede instantie ligt het bij de legerleiding, die
achteraf de keuze heeft om ze te vervolgen of niet. Maar wie wil
dat doen? Sinds het begin van de Irakoorlog heeft het Amerikaanse
leger z’n standaards voor soldaten drastisch verlaagt – vroeger
namen ze alleen soldaten aan met een welbepaalde score in de
middelbare school, nu kunnen ook high school drop-outs met
een laag IQ er aan de slag. Wil je zo’n mensen echt in een
oorlogsgebied zetten met een geweer in hun handen? Om een tekort
aan soldaten te vermijden, werd in 2005 bovendien besloten om
inbreuken op de gedragsregels (waaronder alcoholmisbruik,
druggebruik en agressie onder de soldaten) minder vaak en minder
zwaar te bestraffen. No shit dat er dan dingen gebeuren
zoals verkrachtingen en moorden.
Inhoudelijk is ‘Redacted’ dus zeker relevant en verantwoord,
maar vormelijk is hij minstens even interessant. De Palma
construeert z’n film immers als een collage aan beeldmateriaal uit
verschillende bronnen. Eén van de soldaten, Angel, is immers een
would-be filmmaker, die continu met z’n digitale camera
rondloopt om alles wat er gebeurt te registreren. Een groot deel
van het verhaal wordt via die beelden verteld, aangevuld met
nieuwsbeelden van een Arabische zender, internetfilmpjes van
Amerikaanse soldaten en leden van Al Qaida, fragmenten van
webcam-gesprekken tussen de soldaten en het thuisfront én stukjes
uit een gefingeerde Franse documentaire over het leven op een
checkpoint in Irak. De Palma benadert ‘Redacted’ als het filmische
equivalent van een roman in briefvorm: hij creëert segmentjes van
uiteenlopende bronnen en puzzelt die samen om zijn verhaal te
vertellen.
Een dergelijke structuur had gewoon een gimmick kunnen
zijn – hop, een YouTube-filmpje, bang, een stukje documentaire,
joep en we zitten in de videobeelden van Angel – maar het is veel
meer dan dat. Via z’n vertelstijl geeft De Palma aan in welke mate
de oorlog gemediatiseerd is geworden. De pers is er tegenwoordig
letterlijk bij terwijl verdachte terroristen tegen de
grond worden gesmeten en gearresteerd. Iedereen beschikt wel over
een vorm van opnameapparatuur (als er geen camera is, dan zal er
wel iemand met z’n gsm kunnen filmen of foto’s maken), zodat je er
nauwelijks van kunt uitgaan dat je ooit privacy hebt of een geheim
kunt bewaren. In de 21ste eeuw ziet iedereen alles. En
toch blijven misdaden ongestraft, want je moet het natuurlijk ook
nog wíllen zien.
De Palma werpt daarbij vragen op over de verantwoordelijkheid
van die media. Angel filmt de verkrachting van het Iraakse meisje,
maar onderneemt verder niks. Een woedende medesoldaat, die
probeerde om de verkrachting te vermijden, keert zich tegen Angel:
“Wat ben jij, alleen maar de vlieg op de muur? Ga het maar allemaal
registreren, elke kreun, elke kreet – zonder er iets aan te doen.”
Een nieuwe vraag is het niet: hoe lang kun je verschrikkingen,
zoals een oorlog, blijven registreren voordat je zelf mee
verantwoordelijk wordt? Maar De Palma geeft ons die vraag nog eens
mee in een beklemmend drama dat de kijker geen seconde met rust
laat.
De beelden zijn soms moeilijk om te slikken – van de
verkrachting zelf zie je weinig, maar de suggestie is enorm
effectief. Minder suggestief is het geweld, inclusief een soldaat
die op een bom stapt, een wraakactie van Al Qaida en vooral een
montage van foto’s aan het einde van de film, die ons échte
oorlogsslachtoffers toont. Verminkte en verbrande lijken, kinderen
wiens hele lichaam onder de derdegraadsbrandwonden zit… Moeilijk
om naar te kijken, zeker, en als je wilt, zou je De Palma zelfs
kunnen verdenken van goedkope shock tactics, maar
misschien is choqueren soms het enige verantwoorde dat je kunt
doen. Het voelt in ieder geval heel wat zinvoller aan dan het
plechtstatige melodrama van ‘In the Valley of Elah’.
Het feit dat De Palma non-acteurs gebruikte, laat zich af en toe
voelen – in de meeste gevallen leent het de film een sterk gevoel
van spontaniteit, maar soms merk je dat de personages zich niet
helemaal op hun gemak voelen. Net als in Gus Van Sants ‘Paranoid
Park’ is het gebruik van amateurs een mixed blessing, maar
de waarachtigheid van de film heeft er sowieso nooit onder te
lijden. Wat wel jammer is, is dat de regisseur tijdens de laatste
15 minuten van z’n film wat àl te nadrukkelijk begint te prediken.
Bepaalde filmpjes die achteraf worden gemaakt door de betrokkenen,
leggen een boodschap die al meer dan duidelijk was, er nog eens te
dik op.
Niet dat dat u mag tegenhouden om te gaan kijken. ‘Redacted’ is
relevante, intelligente cinema met een hart én een pisnijdig gevoel
van verontwaardiging. Niet te missen.
