Schlemielen, schurken, pretentieuze megalomanen, onschuldige bijstanders en ideologische beulen: in het universum van Roland Topor komen ze allemaal aan bod. Vaak vervullen ze zelfs meerdere rollen tezelfdertijd of switchen ze in één ademzucht van beul naar slachtoffer en terug.
De Poolse jood Topor heeft zich nooit in één hokje laten dwingen. De artistieke duizendpoot speelde mee in films, tekende en schilderde, schreef romans en verhalen en hield samen met Fernando Arrabal en Alejandro Jodorowsky de kunstbeweging Mouvement panique boven de doopvont. Het originele surrealisme, inclusief zijn wreedheid, zwartgallige humor, onderbewuste invloeden en hoge shockgehalte was hun voornaamste inspiratiebron.
Die elementen zijn ook terug te vinden in Topor, een uitstekende bloemlezing annex tekenbundel, inclusief de al lang niet meer te verkrijgen lp Roland Topor — PANIC — The Golden Years, van de al enige tijd overleden Topor (1997). Ondanks diens naam en faam in de jaren zestig en vooral zeventig bleef en blijft het met een vergrootglas zoeken naar (vertaalde) werken van de mans hand.
Dat het bekende De Huurder (1964), in 1976 verfilmd door Roman Polanski, aan bod komt in dit boek, is dan ook geen overbodige luxe. Topors beklemmend relaas over een arme huurder die ondanks alles steeds meer verstrikt raakt in een absurd en krankzinnig, maar net daardoor ook op het hilarische af wrede complot is — voor zover mogelijk — exemplarisch voor Topors werk.
Als geen ander weet Topor immers de humor inherent aan het kafkaiaanse bestaan bloot te leggen en te ontleden. Zo is het pretentieuze Memoires van een oude zak geniaal in al zijn hoogmoed en overkill aan namen. Wie vermoeid afhaakt op het verhaal, snapt de pointe niet die voorbij de grap gaat en zo alsnog doel raakt (een idee dat de Amerikaanse komiek Andy Kaufmann ook meermaals toe zou passen).
Dat Topor ook in de korte sprint weet te boeien, bewijst hij met de vele kortverhalen die in het boek opgenomen zijn. Zowel uit de bundel Het mooiste stel tieten ter wereld als uit Verhalen en tekeningen is een mooie selectie gemaakt van kolder, diepzinnige/vluchtige overpeinzingen en andere onzin. Opnieuw wisselen het crue en het grappige elkaar af.
De tekeningen, nu eens scabreus en dan weer hoogstaand, vormen evenwel het hoogtepunt van de bundel. Meer nog dan in zijn verhalen toont Topor hier een moderne Uomo Universale te zijn. Sommige tekeningen overstijgen met hun elementaire lijnen het statuut van de droedel niet, terwijl bij anderen elke schaduwlijn met de grootste precisie werd aangebracht. Net zoals in zijn ander werk bestrijkt Topor hier het hele gamma van menselijke emoties en abstracte gevoelens. Het is aan de kijker om te bepalen wat hij voelt en denkt.
Te lang heeft het werk van Topor ongelezen in de wachtzaal gelegen. Met Topor wordt mede dankzij Arnon Grunberg nu een klein deel van zijn geniale nalatenschap beschikbaar gemaakt. Nog dit jaar zou Het mooiste stel tieten ter wereld opnieuw uitgebracht worden. Hopelijk vormt dit de aanzet tot een stoet van vertalingen en publicaties. Topor verdient het.
