90 min. /
USA / 2006
Het schijnt dat slechte publiciteit niet bestaat, maar wie nog
geloofde dat élke controversiële film ook automatisch een
financieel succes wordt, moet maar eens naar ‘Death of a President’
gaan kijken. Deze mockumentary van Gabriel Range
ensceneert, geheel in documentairestijl, de moord op president
George W. Bush en het onderzoek dat daarop volgt. De film ging in
roulatie op verschillende festivals en werd daar een soortement
cause célèbre: velen vonden het smakeloos om de dood van
een nog regerende president in scène te zetten, ongeacht de verdere
publieke opinie over hem. Anderen – veelal mensen die toch al niet
opgezet waren met Bush z’n politiek – noemden de film een scherpe
en overtuigende aanklacht van de xenofobie en huichelachtigheid van
de Amerikaanse regering. Het uitgangspunt van ‘Death of a
President’ zorgde aanvankelijk voor wat ophef en de regisseur moet
stiekem al gehoopt hebben op een soort Michael Moore-effect, maar
tevergeefs. De film passeerde onopgemerkt door de Amerikaanse zalen
en ook bij ons dreigt hij verloren te gaan in de vloed aan grotere
producties. Terecht? Goh, ‘Death of a President’ is zeker en vast
een interessant stukje cinema, degelijk gemaakt en met intrigerende
ideeën, maar als puntje bij paaltje komt is dit lang niet het
vlammende politieke manifest dat de makers allicht voor ogen
hadden. Een storm in een glas water, maar dan wel een storm die
boeiend is om naar te kijken.
Met behulp van een overtuigende mix van fake documentaire
beelden en talking heads interviews vertelt Range hoe Bush
in oktober 2007 naar Chicago reist om daar een speech te geven over
de economie. De verwelkoming van de stad is niet bepaald hartelijk
– er wordt massaal gedemonstreerd, en enkele heethoofden slagen er
zelfs in om door het politiekordon te breken en de presidentiële
limousine te bereiken vooraleer ze besprongen worden door een meute
veiligheidsagenten. Wanneer Bush na z’n speech het hotel verlaat,
wordt hij vanuit een gebouw aan de overkant van de straat door een
sluipschutter neergeschoten.
En daar begon natuurlijk de controverse: nog los van het feit
dat George W. Bush één van de meest gehate mensen ter wereld is –
hij heeft waarschijnlijk meer tegenstanders dan Osama Bin Laden –
werd luidop de vraag gesteld of het wel zo netjes is om een stukje
speculatieve fictie op te hangen aan de dood van een nog levende
publieke figuur. Dat debat was zo acuut dat het al snel de rest van
de film ging overschaduwen. Wat het dan ook was dat Gabriel Range
wilde zeggen met ‘Death of a President’, ging verloren onder het
gekakel over de premisse, onder het motto: “dit doe je toch
niet”.
Wat best wel jammer is, want het is in de tweede helft, na de
moord op Bush, dat ‘Death of a President’ zijn punten begint
duidelijk te maken. De jacht op de moordenaar draait uit op een
deprimerend plausibele heksenjacht op moslims. “Toen we de lijst
zagen met mensen die het gebouw waarin de moordenaar zich bevond in
en uit konden,” geeft één security agent toe, “keken we eerst naar
de moslimnamen.” Tientallen verdachten worden gearresteerd en
zonder tenlastelegging vastgehouden. Bewijsmateriaal wordt
gemanipuleerd om de schuld toch maar in de schoenen te kunnen
schuiven van een onschuldige moslim. Kersverse president Dick
Cheney lijkt vanaf het begin vastbesloten om de
verantwoordelijkheid bij Syrië te leggen, waarbij hij de dood van
zijn voorganger gebruikt als politiek wapen om een lastig land het
zwijgen op te leggen. Zo gaat dat dan.
Gezien de gebeurtenissen van na 9/11 – burgers die worden
afgeluisterd, Amerikaanse moslims die worden gedeporteerd zonder
reden, de Patriot Act, om nog maar te zwijgen van de invasie van
Irak – lijkt niets daarvan buiten de grens van het mogelijke te
liggen. De reacties op de moord op Bush in deze film zijn een soort
van spiegel van wat we al hebben meegemaakt na de aanslagen op de
Twin Towers. De geschiedenis herhaalt zich en het machtigste land
ter wereld richt zich nog sterker op zichzelf, met de buitenwereld
– vooral de islamcultuur – als grote boeman. De realiteit wordt
geherinterpreteerd en verkeerd uitgelegd om te passen bij het doel
dat de mannen van de macht willen bereiken – denk maar aan de
beruchte massavernietigingswapens.
Tot daar is ‘Death of a President’ dus soms akelig plausibel. De
film verliest zijn authenticiteit pas wanneer de ware toedracht van
de moord wordt onthuld – de clou van het verhaal is vergezocht,
ongeloofwaardig en uiteindelijk ook een beetje laf. ‘Death of a
President’ zou veel interessanter zijn geweest, en veel meer vragen
hebben opgeroepen, als het inderdaad een moslim was geweest die uit
politieke overwegingen de moord had gepleegd. In dat geval had je
een film gehad die moeilijke vragen stelde over politiek en
moraliteit – mag je een moordenaar vermoorden? Het huidige einde is
te veel een easy way out, een manier om bepaalde
vraagtekens te vermijden.
Op zuiver filmisch vlak is dat laatste deel van de prent ook het
minst interessante. Tijdens het eerste half uur wordt er sterk
opgebouwd naar de moord, met een knappe montage die heel wat
suspense weet op te wekken. Maar dan wordt die moord gepleegd,
ongeveer een half uur à veertig minuten na het begin, en het
hoogtepunt van de prent is meteen al voorbij. Alles wat er dan
volgt, is eigenlijk een epiloog die nooit de spankracht weet te
vinden van het eerste deel. Oké, de politieke ideeën worden
interessanter, maar de emotionele betrokkenheid sijpelt langzaam
weg.
‘Death of a President’ is bovenal een schitterend stukje
monteerwerk. De mockumentary is een moeilijk vol te houden
genre, omdat je al snel verleid wordt tot het toevoegen van beelden
en scènes die de documentairestructuur doorbreken, maar die je nu
eenmaal nodig hebt om je verhaal makkelijk verteld te krijgen. Hier
heb je dat soort beelden ook wel (in de realiteit zouden er allicht
nooit camera’s zijn geraakt waar de regisseur ze hier plaatst),
maar die voorbeelden zijn zeldzaam, en dragen ook bij aan de
inhoudelijke kracht van de film. Het gebruik van archiefbeelden in
combinatie met de rellen tijdens het bezoek van Bush in Chicago, is
een staaltje editing dat goeie herinneringen oproept aan
‘JFK’.
Een slechte film is dit dus zeker niet geworden – Gabriel Range
heeft een interessant uitgangspunt en is als regisseur meer dan
bekwaam genoeg om dat onderhoudend in scène te zetten. Alleen
deinst hij op het einde toch terug om de consequenties van zijn
eigen scenario te trekken en komt het hoogtepunt, zoals wel vaker,
veel te vroeg.
