"Schop de mensen een geweten", schreef Louis Paul Boon ooit. Een halve eeuw later deelt de New Yorker El-P een auditieve kaakslag uit met I’ll Sleep When You’re Dead. De plaat mist zijn effect niet, hij tormenteert de luisteraar een uur lang met akelig beklemmende hiphop. "This is the sound of what you don’t know killing you."
El-Productivo kan een indrukwekkend cv voorleggen waaruit blijkt dat hij als blanke rapper de donkerste hiphop brouwt. Zo maakte hij in de jaren negentig deel uit van het progressieve hiphopcombo Company Flow, dat met Funcrusher Plus een plaat maakte die zijn tijd ver vooruit was. Abstracte beats en ijzingwekkende rhymes zonder toegevingen sierden het album. Enkele jaren later verliet hij het moederschip Rawkus en startte hij zijn eigen label op, Definitive Jux. Daar voer de Amerikaan een nog eigenzinnigere koers en stak The Cold Vein, de klassieker van het bevriende duo Cannibal Ox in elkaar. Vijf jaar geleden bracht hij zijn eerste soloplaat Fantastic Damage uit en nu stelt hij de opvolger I’ll Sleep When You’re Dead voor, waarop de geprezen producer trouw zweert aan zijn ongedwongen hiphopvisie.
Het album is een weerspiegeling van het leven in de Big Apple na 9/11. Denk hierbij niet aan een wandeling door het rurale Central Park, maar veeleer aan een smoezelige excursie door de dichtgeslibde riolen. Er worden rake klappen uitgedeeld ("My generation is carpooling with doom and disease") en de realiteit is meedogenloos ("New York is Fallujah with metal gear using Christians"). Voor El-P geen gratuite aanvallen op president Bush, maar diepzinnige verhalen over de teloorgang van een wereldrijk. Of zoals hij het in "Drive" zelf formuleert: "The days of thunders creeping up sooner than you expected".
Muzikaal valt eenzelfde lugubere sfeer te ontwaren. De minimale begeleiding op "EMG" doet aan de hoogdagen van Company Flow terugdenken. De beats zijn grimmig en worden doorspekt met een arsenaal aan huiveringwekkende geluiden. Op die manier moeten we stadsgenoot NaS geljk geven als hij stelt dat hiphop dood is. Dit is het soort industriële funk dat meer gelijkenissen met Amon Tobin dan met Wu Tang Clan vertoont. Ook de markante gasten dragen bij tot het ontregelde geluid. De heren van The Mars Volta mogen meejammen op het macabere "Tasmanian Pain Coster" en een onherkenbare Cat Power voorziet de neo-blaxploitationtrack "Poisenville Kids No Wins" van een mysterieus tintje. Enkel Trent Reznor levert een vrij voorspelbare bijdrage op "Flyentology". Maar ook de nummers waarin El-P er alleen voorstaat, zijn bijzonder sinister. Het is voelbaar dat er liefde en werk gestoken is in de plaat en dat het concept zegeviert op commerciële doeleinden.
I’ll Sleep When You’re Dead is geen makkelijk verteerbare plaat. Hij blijft na een eerste beluistering nog enkele dagen op de maag liggen. Dit is hiphop die niet berust in aanstellerij maar wel een eigen visie heeft. Een weerspannig album dat een antwoord geeft op de vraag of hiphop nog relevant kan zijn.