Het is alweer een tijdje geleden, maar zo ergens halverwege de
jaren negentig was het plotseling erg in om
Shakespeare-toneelstukken naar een modernere setting over te
brengen. Kenneth Branagh’s versie van ‘Hamlet’, Baz Luhrmanns
‘Romeo + Juliet’ en Richard Loncraine’s schitterende adaptatie van
‘Richard III’ slaagden er allemaal in om verhalen van 400 jaar
geleden naar het heden of op z’n minst naar een veel recenter
verleden te verplaatsen. Die trend is nu alweer uitgestorven, maar
met ‘Brick’ doet debuterend schrijver-regisseur Rian Johnson iets
dat er zich makkelijk mee laat vergelijken: hij neemt de conventies
van de klassieke film noir uit de jaren veertig en vijftig (snedige
dialogen, femme fatales, ingewikkelde intriges, een
eenzame anti-held in de hoofdrol), en dropt die vervolgens in de
weinig waarschijnlijke omgeving van een hedendaagse high
school. Oké, dat lijkt een slecht idee – de laatste keer dat
ze zoiets probeerden, was met ‘Cruel Intentions’, toen ze ‘Les
Liaisons Dangereuses’ naar een moderne school verplaatsten, en die
prent was nu niet wat je noemt een meesterwerk. Maar verdomd als
Rian Johnson het toch niet weet te flikken. ‘Brick’ is een prachtig
gestileerde detectivefilm, waarin een vertrouwd genre bewust een
beetje wordt verwrongen om er nieuw leven in te blazen.
Joseph Gordon-Levitt speelt Brendan Frye, een ietwat eenzame
leerling op een school in Zuid-Californië, wiens enige echte vriend
de superintelligente weirdo Brain (Matt O’Leary) is. Op een dag
krijgt Brendan een paniekerig telefoontje van zijn ex-vriendin
Emily, die hij al drie maanden niet meer heeft gezien. Brendan
raakt nauwelijks wijs uit haar onsamenhangend geraaskal, maar
enkele dagen later treft hij Emily’s dode lichaam aan onder een
brug. Hij besluit zelfs de verantwoordelijke te gaan zoeken en komt
zo terecht in het drugswereldje van zijn school, dat geleid wordt
door de sinistere Pin (Lukas Haas).
De gemiddelde leeftijd van de personages hier is 18 of 19, maar
het gebeurt maar héél zelden dat daarnaar wordt gerefereerd.
Iedereen is hier ofwel lid van een goed georganiseerde criminele
organisatie of op het spoor ervan. Er wordt in drugs gehandeld,
geslaan, verkracht en gemoord terwijl een enkeling zijn weg
probeert te zoeken in dat web aan intriges. Enfin, dit is een
Humphrey Bogart film die schijnbaar geheel toevallig in de setting
van een jongerenwereld is terechtgekomen. Dat wordt nog het best
duidelijk uit de dialogen, die vrijwel volledig opgetrokken zijn
uit detective slang van de jaren veertig (breng een
woordenboekje mee). In tegenstelling tot echte tieners of
twintigers, valt er in de spraakpatronen van deze gladjakkers geen
like of whatever terug te vinden – ze zijn de
snedigste ettertjes die je ooit kunt hopen te ontmoeten.
Voorbeelden? Brendan staat tegenover een viertal kerels die erop
bezien zijn zijn teelballen als castagnetten te gebruiken maar
stapt onbevreesd op hen af en zegt: “Ik heb allevijf mijn zintuigen
nog en ik heb gisteravond geslapen, dus dat zijn zes voordelen die
ik op jullie heb.” Cool. Nog ééntje: wanneer femme fatale Laura hem
vraagt: “Do you still don’t trust me?”, antwoordt Brendan:
“Less than when I didn’t trust you before.” Ik zie het de
leerlingen van het Atheneum hier achter de hoek nog niet bedenken,
maar het past wél helemaal in het film noir genre.
En dat is dan de contradictie waar ‘Brick’ helemaal op drijft:
alles aan deze film, het verhaal, de personages, de dialogen, zijn
rechtstreeks afkomstig uit een traditionele detectivefilm, maar het
speelt zich af op een high school. De film probeert
overigens de sfeer van die klassiekers te bewaren door ook op
andere punten gestileerd te werk te gaan: de prent speelt zich af
in het heden, maar er wordt continu gebruik gemaakt van
telefooncellen in plaats van GSMs. In feite wordt zowat alle
technologie die nog niet voorhanden was aan het einde van de
fourties vermeden: we zien nergens een computer, de auto’s
lijken allemaal nogal tijdloos (geen nadrukkelijk hedendaagse
modellen te bekennen) en zelfs de kostumering is erop bezien om het
tijdperk van de film onduidelijk te maken: de personages dragen
wit, zwart en grijs, maar elke vorm van trendy jeugdcultuur wordt
ook hier vermeden. ‘Brick’ speelt zich in een time warp,
een soort parallel universum waarin 1945 en 2005 samenvallen, net
zoals de private eye-wereld van Sam Spade en de schoolse
wereld van Brendan Frye dat doen.
Een universum dat trouwens zeer dunbevolkt blijkt te zijn:
nergens is er één figurant terug te vinden in ‘Brick’: de straten
zijn leeg en ook op de school (wanneer de personages daar dan toch
eens langslopen), zijn er geen andere leerlingen te zien dan
degenen die nodig zijn voor de plot. Een kwestie van
budgetbeperking, ongetwijfeld (‘Brick’ werd gemaakt voor nog geen
half miljoen dollar, wat ridicuul weinig is), maar ook een
stijlgreep die bijdraagt aan de vreemde, unheimliche sfeer
van de film.
Creativiteit en intelligentie te koop dus, en dan hebben we het
nog niet over Joseph Gordon-Levitt gehad. Hij werd bekend via de
sitcom ‘Third Rock From the Sun’ en bewees dat hij ook een enorm
talent voor drama heeft in het magnifieke ‘Mysterious Skin’. Hier
bevestigt hij de belofte van die eerdere film. ‘Brick’ had heel
gemakkelijk kunnen verzanden in onbedoelde humor als de acteurs hun
leeftijd niet hadden kunnen overstijgen, maar dat gebeurt dus wél.
Gordon-Levitt geeft echte gravitas aan Brendan, een indruk
van intelligentie en wereldwijsheid die verder reikt dan zijn jonge
jaren. De films waarin Gordon-Levitt meespeelt, zijn vooralsnog te
klein om hem algemene erkenning op te leveren, maar hij heeft het
potentieel om een zeer grote meneer te worden.
Net als Rian Johnson, eigenlijk. ‘Brick’ is een zeer clevere,
goed geconstrueerde ode aan een genre dat uitgestorven leek.
Sceptici zullen misschien zeggen dat de prent teveel afhangt van
een gimmick, of dat er onder de mechanismen van de plot te
weinig hart en ziel schuilgaat, maar dat is dan weer een dooddoener
waarmee je elk experiment kunt kraken. De vraag hoe interessant het
resultaat is van zo’n experiment, is veel belangrijker. En dat
resultaat is ronduit fascinerend.
