



De jaren zeventig en tachtig waren een eigenaardige periode voor
Michael Caine: de man, toch één van de betere acteurs die er op
deze aardbol rondloopt, leek vastbesloten om nooit zonder werk te
zitten, en nam dus maar alles aan dat ze in zijn richting wierpen.
In de eighties viel er dan ook absoluut geen lijn te trekken tussen
sommige van zijn beste projecten (‘Hannah and Her Sisters’, ‘Mona
Lisa’) en de vele voorbeelden van onverteerbare crap waarvoor hij
mede verantwoordelijk was (‘Blame It On Rio’, ‘Water’, ‘Jaws: The
Revenge’). ‘Educating Rita’, uit 1983, is zeker geen meesterwerk en
het valt niet te ontkennen dat de film gedateerd is, maar toch
blijft het nog steeds één van ’s mans betere prenten uit die
periode. Hij werd genomineerd voor een oscar, en de carrière van
tegenspeelster Julie Walters was definitief vertrokken.
Caine speelt Dr. Frank Bryant, een bezopen literatuurprofessor die
tegen z’n zin naar z’n lessen trekt en drinkt als een Zwitser.
Zelfs de literatuur lijkt alle betekenis voor hem verloren te
hebben: wanneer een etterachtig studentje hem vraagt naar William
Blake, antwoordt Bryant: ‘He’s just a dead poet,’ waarna hij
verder met een glazige blik uit het raam staart. De prof krijgt
echter een fameuze opkikker wanneer Rita (Julie Walters) door zijn
deur stapt, een arbeidersvrouw van 26 die besloten heeft dat er
meer moet zijn in het leven dan het knippen van haar en het
strijken van de hemden van haar man. Als vrije studente volgt ze
een cursus Engelse literatuur bij Bryant. Haar leeservaring beperkt
zich tot Harold Robbins, haar vermogen tot analyse houdt op bij:
‘What’s this Forster-guy on about?’ Maar – u raadt het nooit
– Bryant raakt zowaar gecharmeerd door haar levenslust en resoluut
onacademische gezonde verstand.
In essentie is ‘Educating Rita’ dus een zoveelste bewerking van het
‘Pygmalion’-gegeven: een meisje van de lagere klasse wordt door een
man van de hogere klasse omgevormd tot een nette dame, tot ze
beiden tot de conclusie komen dat dat doodgewone meisje eigenlijk
veel sympathieker was (‘My Fair Lady’ is wellicht nog steeds het
bekendste voorbeeld van zo’n verhaal). ‘Educating Rita’ besteedt
veel aandacht aan dat element van sociale klasse. Rita komt uit een
arbeidersgezin, waarin er niets anders van haar wordt verwacht dan
dat ze trouwt, zwanger wordt en ’s avonds achter haar man aan de
pub inhuppelt voor een pint. Maar zij voelt aan dat ze meer in
zichzelf heeft zitten en probeert een intellectueel leven op gang
te brengen. Aan de andere kant heb je Bryant, die het heeft gehad
met het pretentieus geneuzel in het academische wereldje en opleeft
door Rita’s no-nonsense mentaliteit. Hij is uitgekeken op zijn
arrogante studenten die alles verafgoden wat hun proffen hen in
handen stoppen – bijna evenzeer als ze zichzelf verafgoden. Ergens
tussen Rita’s working class achtergrond en Bryants
professorenbestaan vinden ze een neutrale zone, waarin het mogelijk
is om van boeken te genieten zonder een cultuursnob te worden én
zonder te vervallen in banaliteit.
Dat idee zit verpakt in een film die, wat z’n uiterlijkheden
betreft, duidelijk z’n leeftijd laat merken. Kleren, kapsels en
vooral muziek zorgen voor een retro-effect van heb-ik-jou-daar.
Vooral de afgrijselijke synthesizer-score, die zich laat
vergelijken met het allerslechtste werk van Giorgio Moroder (en dat
werk ís afgrijselijk, vergis u niet), is veel te nadrukkelijk
aanwezig en gaat na een tijdje behoorlijk storen. ‘Educating Rita’
is met volle overtuiging een eighties-film, maar eens je aan zulke
oppervlakkigheden voorbij gaat, merk je wel dat er nog steeds een
hart en ziel in zit die zich zeer gemakkelijk laten genieten.
En dat is voornamelijk de verdienste van beide hoofdacteurs – Julie
Walters heeft zich in de voorbije twintig jaar opgewerkt tot één
van de meest gerespecteerde karakteracteurs in Groot-Brittannië, en
hier zie je waarom. De nevenpersonages komen er af en toe bij om te
vermijden dat de film al te claustrofobisch zou worden, maar in
feite is dit gewoon een tweemansproject tussen Caine en Walters.
Hun scènes samen knetteren – de dialogen zijn goed geschreven en de
wisselwerking tussen de twee acteurs is nagenoeg perfect. Bovendien
is er niemand die zo goed een zatlap kan spelen als Caine – de
meeste acteurs hebben de neiging om teveel te doen, om over de top
te gaan, maar Caine weet telkens opnieuw de benevelde waardigheid
van een fatsoenlijke dronkelap tot leven te wekken.
Blijft daar wel het feit dat de regie van Lewis Gilbert over het
algemeen weinig opmerkelijk is – de camera-setups zijn nooit
bijster geïnspireerd, wat de indruk geeft dat de man gewoon
vertrouwde op zijn acteurs om het allemaal interessant te houden.
Nog een geluk voor hem dat die acteurs zo goed zijn. Aan het einde
lijken bepaalde verwikkelingen (zoals die met de flatgenote van
Rita) bovendien wat àl te melodramatisch, terwijl de film die
eigenlijk helemaal niet nodig had. Meer focus op Bryant en Rita en
minder nevenplots en -personages zouden de film goed hebben
gedaan.
‘Educating Rita’ heeft dus zo z’n gebreken, maar veel daarvan wordt
gecompenseerd door de likeability van Walters en de
briljante komische timing van Caine. Oorspronkelijk was ‘Rita’ een
toneelstuk, waarin enkel de twee hoofdpersonages te zien waren.
Gebaseerd op wat de film te bieden had, zou ik dolgraag dat stuk
eens willen zien – de tête-à-têtes tussen die twee vormen
toch al de ruggengraat van de film, dus wat moet dat niet zijn als
je al de rest buitengooit en je enkel daarop concenteert? In feite
is ‘Educating Rita’ eerder een immens sympathieke film dan een
goeie. Gilbert en co overstijgen hun eigen tekortkomingen, gewoon
omdat ze het geluk hebben met twee ongelooflijk sterke personages
en acteurs te werken. En telkens wanneer die twee samen op het
scherm zijn, zijn ze zo goed dat we al de rest vergeten.