Oscars zijn vreemde dingen – films worden door critici de hemel
ingeprezen, iedereen maant je aan om te gaan kijken. Maar dan wint
zo’n film een paar Oscars, en opeens neemt men een zeker dédain
aan; opeens komt men heel anders uit de hoek, met de mededeling dat
de film eigenlijk toch een beetje langdradig was, en dat ze altijd
al hebben gezegd dat hij overschat werd. Veel mensen schijnen te
denken dat een dergelijke neerbuigende houding tegenover
filmprijzen intellectueel is, en films zoals ‘The Last Emperor’, ‘The English Patient’,
en zelfs Steven Spielbergs absolute meesterwerk ‘Schindler’s List’ kregen eronder te
lijden.
‘Rain Man’ onderging hetzelfde lot: pers en publiek waren laaiend
enthousiast tijdens de oorspronkelijke release van de film, maar
sindsdien zijn de meningen langzaam veranderd. Terecht? Niet
helemaal.
De film draait rond Charlie Babbit, gespeeld door Tom Cruise.
Charlie is een yuppie zoals je ze alleen maar in films uit de
periode 1986-1989 tegenkomt: we ontmoeten hem voor het eerst
terwijl hij met een oortelefoontje op z’n hoofd frenetiek staat te
telefoneren in een poging een aantal dure sportwagens door de
autokeuring te krijgen. Alles aan Charlie is flitsend, energiek:
hij praat snel, beweegt snel, denkt snel. En hij wil snel geld
verdienen, zoveel is duidelijk. Wanneer hij (in z’n auto, nota
bene) bericht krijgt dat z’n vader overleden is, reageert hij
onaangedaan – de begrafenis is slechts een formaliteit met de
lastige eigenschap dat een romantisch weekend erdoor in het water
valt.
Tijdens het voorlezen van het testament komen er eindelijk emoties
bovendrijven: Charlie krijg een oldtimer Buick en nog wat
kleinigheden, terwijl een onbekend persoon al het geld toegewezen
krijgt – 3 miljoen dollar, meer dan genoeg om Charlie uit de
financiële moeilijkheden te helpen. Via enig speurwerk komt hij
erachter dat hij een oudere broer heeft, Raymond. Raymond is
autistisch en woont al praktisch sinds Charlie’s geboorte in een
inrichting, zonder dat Charlie daar enig idee van had.
Charlie is razend dat zijn ongekende, gehandicapte broer al het
geld krijgt, en besluit hem te kidnappen – hij stopt Raymond in de
Buick en begint aan de lange rit terug naar Californië. En zal
Charlie tijdens die reis misschien van zijn broer gaan houden? En
zal hij inzien dat er nog meer in het leven is dan geld? Wat denkt
u zelf?
‘Rain Man’ werd opgebouwd als showstuk voor Dustin Hoffman, die
zich alle denkbare autistische tics eigen heeft gemaakt en er
inderdaad op uitzonderlijke wijze gebruik van maakt. Raymond is
namelijk een geniale autist, die in staat is om binnen enkele
seconden neergevallen tandenstokers te tellen, en de wortel te
trekken van eender welk getal. Dat kan hij omdat de scenarist toch
iéts moest vinden dat Raymond kon doen tijdens de reis. Hij kon
daar niet zomaar blijven zitten en niets zeggen.
Hoffman neemt hoe dan ook een groot risico door nooit oogcontact te
maken met de andere acteurs, de camera, of het publiek. Hij leeft
in zijn eigen wereldje waar niemand tot door kan dringen en waar
routine van levensbelang is. Waar alle fictie in wezen over de
veranderingen van de personages gaat, is dit personage niet in
staat tot verandering. Hij kijkt met ietwat opgetrokken schouders
voor zich uit aan het begin van de film en hij doet nog steeds
precies hetzelfde aan het einde. De monotoon van zijn stem is
onveranderd.
De rol van Tom Cruise als Charlie stond voor iedereen een beetje in
de schaduw van de tour de force van Hoffman, maar dat is niet
helemaal terecht. Tenslotte moet al het emotioneel contact in de
film via zijn personage komen. Je kunt je als kijker niet
identificeren met Raymond, en aangezien alle andere personages van
min of meer voorbijgaande aard zijn (zelfs Charlie’s liefje
Suzannah), blijft er niemand anders meer over om de emotionele boog
van de film te dragen. Voeg daar nog aan toe dat zijn personage in
wezen één groot cliché is, een middel om de plot op gang te
trekken, en je kunt misschien begrijpen wat voor een prestatie
Cruise neerzet door ons toch in de psychologie van Charlie te
betrekken.
Het gebruik van een reisbeweging als metafoor voor een reis door
het leven, of de spirituele reis naar verandering van de
personages, is zo oud als de vertelkunst zelf, en biedt hier dan
ook geen echte verrassingen. De twee broers komen in geen enkele
situatie terecht die u zelf niet had kunnen bedenken, wat meteen de
grootste fout in de film is: de gebeurtenissen zelf zijn
uiteindelijk niet opmerkelijk. We hebben deze structuur al eerder
gebruikt zien worden, en beter ook. Tenslotte handelt ‘Rain Man’
over obligate thema’s, zoals de liefde tussen familieleden, het
aanvaarden van mensen zoals ze zijn en het besef dat geld niet
gelukkig maakt.
Dat gezegd zijnde, moet het wel vermeld worden dat de film goddank
slijmvrij blijft. Er komt geen zoetsappig moment tussen de broers
waarin ze elkaar in de armen vallen, gewoon omdat Raymond niet tot
dat soort van intimiteit in staat is. Charlie probeert een keer hem
een knuffel te geven, en het gevolg is dat Raymond panikeert en op
z’n eigen hoofd begint te slaan. Sentimentaliteit wordt op die
manier automatisch geëlimineerd, en laten we daar maar blij om
zijn.
‘Rain Man’ is bij uitstek een film die op een hoger plan wordt
getild door de acteurs. Hij is zeker niet slecht gemaakt, maar hij
zou nooit de grijze middelmaat hebben ontstegen indien Hoffman en
Cruise niet zo goed waren geweest.
