Ik moet toegeven: eigenlijk ben ik veel te jong om deze plaat te
bespreken. Ik ben niet één van die talloze fans die ongeveer
zevenendertig jaar hebben gewacht tot “de plaat die het aanzien van
de pop voorgoed zou veranderen” eindelijk aan de mensheid werd
geopenbaard. Ik ben me pas gaan interesseren voor muziek aan het
eind van de jaren ’70, begin jaren ’80, en toen was er van The
Beach Boys, de groep die in de jaren ’60 een creatieve en
artistieke wedstrijd aanging met The Beatles, eigenlijk geen sprake
meer. Er toerde nog wel een groep rond met diezelfde naam (de
meeste leden waren er van bij het begin bij), maar zodra Mike Love
(neefje van de Wilsons) het laken naar zich toe trok, waren deze
Beach Boys niet meer dan een leuk popgroepje dat af en toe nog goed
was voor een bescheiden hitje (herinner u het bedenkelijke
‘Kokomo’, of ‘Wipeout’ met hiphoppers Fat Boys).
Wat er aan het eind van de jaren zestig gebeurde, heb ik dus ook
allemaal van horen zeggen, uit de boekjes en uit popencyclopedieën.
U kent het verhaal intussen ook zelf wel; Brian Wilson die helemaal
ondersteboven is van ‘Rubber Soul’ van The Beatles, en als antwoord
het meesterwerk ‘Pet Sounds’ de wereld instuurt. Meteen begint hij
met tekstschrijver Van Dyke Parks aan een opvolger, die nóg beter
moet worden dan ‘Pet Sounds’, maar dan doen The Beatles met
‘Revolver’ en (vooral) ‘Sergeant Pepper’s Lonely Hearts Club Band’
een meesterlijke tegenzet. Tot overmaat van ramp wordt de
wereldvreemde, geflipte strandjongen ook nog eens creatief
afgeblokt door zijn groepsgenoten, met als gevolg dat het
ambitieuze project, de ‘Four Elements Suite’, de “teenage
symphony to God” er alsnog niet komt.
‘Smile’ neemt mythische proporties aan. Men heeft het over het
“best bewaarde geheim uit de popgeschiedenis”, al is dat laatste
niet helemaal waar. De andere groepsleden gaan aan de slag met
enkele stukken van ‘Smile’, en dat resulteert in de teleurstellende
mutant ‘Smiley Smile’; ‘Good Vibrations’ en ‘Heroes and Villains’
staan op zowat alle Beach Boys-compilaties, en in 1971 schrijft
Wilson al een hele plaat rond ‘Surf’s Up’, nog een fragment uit de
suite.
LSD en paranoïa eisen hun tol; Wilson – trop génial –
wordt gek verklaard, en leeft jarenlang onder de vleugels van
meesteroplichter-psychiater Eugene Landy. In ’91 durft hij
eindelijk te breken met de kwakzalver en pakt hij zijn muzikale
loopbaan weer op. Na enkele fijne soloplaten verbaast hij in 2002
met een nieuw ambitieus project, dat het eerste opstapje wordt naar
de onthulling van ‘Smile’: de tournee “Brian Wilson presents Pet
Sounds Live”. Het wordt een succes, en Melinda, Wilsons echtgenote
en Darian Sahanaja (lid van The Wondermints, Wilsons nieuwe
begeleidingsband) slagen erin hem ervan te overtuigen de integrale
‘Smile’ vanonder het stof te halen. Tekstschrijver Van Dyke Parks
wordt erbij gesleept om de zwarte gaten in ’s mans geheugen op te
vullen. Wilson en band trekken weer de boer op, ‘Smile’ werd met de
nieuwe muzikanten weer helemaal opnieuw opgenomen en afgelopen
zomer werd de legendarische symfonie eindelijk in plastic schijfjes
gebrand en wereldwijd verdeeld.
Was het het wachten waard? Ja. ‘Smile’ is inderdaad een
ongelooflijk knappe plaat, één van wereldformaat. ‘Smile – the
Record’ is een driedelige suite (het vuurgedeelte werd destijds
vernietigd, omdat Wilson vreesde door zijn muziek wereldwijd brand
te veroorzaken). Wie echter verwacht een plaat te horen die de
luisteraar van bij de eerste draaibeurt van zijn sokken blaast,
moeten we teleurstellen: ‘Smile’ is geen stereofonisch
geluidsspektakel zoals ‘Sgt. Pepper’s…’; het is een luisterplaat,
die je moet laten groeien. Pas na verloop van tijd openbaart ze
zich als een meesterwerk, zonder studiotechnische snufjes,
knotsgekke arrangementen of psychedelische effecten. Dit kon in
1967 inderdaad geen hit geworden zijn, en toch is dit een veel
beter antwoord op ‘Sgt. Pepper’s…’ dan bijvoorbeeld het bij
momenten beschamende ‘Their Satanic Majesty’s Request’ van de
Stones. Is ze beter (of minder goed) dan ‘Pet Sounds’ of ‘Sgt.
Pepper’s’? Neen, heel anders.
Natuurlijk wordt er ook op deze plaat gespeeld met ongewone
instrumenten (toeters en bellen zijn nooit ver weg), zijn de
songstructuren soms gewaagd (maar vooral gelaagd) en heeft ‘Smile’
haar bombastische momenten; feit is dat al deze songs staan als een
huis. Was deze plaat zevenendertig jaar geleden wél uitgebracht,
dan waren ook pakweg ‘Song For Children’, ‘Child Is Father of the
Man’, ‘Wonderful’ of ‘In Blue Hawaii’ onvervalste classics
geworden.
De essentie van de plaat zijn de vocalen, de harmonieën en de
melodieën van Wilson. De teksten van Van Dyke Parks maken van dit
alles een fraai geheel, dat je bij momenten het gevoel geeft te
luisteren naar een musical. De plaat klinkt af en toe ook een
tikkeltje naïef, maar dat komt waarschijnlijk door de tijdsgeest.
De wereld zag er toen ook niet zo fraai uit, en met ‘Smile’ wilde
Wilson zorgen voor een soort tegengif.
Is ‘Smile’ de Beste Plaat Aller Tijden, zoals sommigen beweren?
Nee, een plaat als deze is hors catégorie en doet niet mee
om te winnen, alleen voor de eer. Was Wilson zijn tijd ver vooruit?
Ook niet, evenmin klinkt ‘Smile gedateerd, eerder tijdloos. We
durven er daarentegen niet aan te denken hoe de popgeschiedenis er
had uit gezien indien dit kleinood wél was verschenen in de jaren
’60. Stel je voor, misschien hadden The Beatles dan wel hun
respectieve vrouwen aan de deur gezet om zich te bezinnen over een
nieuwe tegenaanval… We mogen er niet aan denken!
Mike Love, gezonde geest in een gezond lichaam, bezit vandaag de
rechten op de naam The Beach Boys, maar muzikaal gezien is hij nog
net goed genoeg voor een playbackdoortocht op de Diamond Awards. De
real stuff komt nog steeds uit de bijenkorf in Brian
Wilsons koker.
