Dit regiedebuut van John McNaughton (die later nog
verantwoordelijk zou zijn voor prenten als ‘Wild Things’), is
zonder meer één van de meest controversiële films uit de jaren
negentig. McNaughton kreeg midden jaren tachtig een minuscuul
budget van 111.000 dollar tot z’n beschikking van Waleed Ali, op
dat moment de eigenaar van een straight to video-bedrijfje dat zich
specialiseerde in spotgoedkope B-horrorfilmpjes. Ali verwachtte
niets meer of minder dan weer zo’n product, een zoveelste spektakel
van domme dialogen en dames met grote borsten die gillend over het
scherm paradeerden – het pakte enigszins anders uit. Tussen ’86 en
’90 bleef ‘Henry’ op de plank liggen, voornamelijk aangezien de
film als zo choquerend werd ervaren dat de Amerikaanse filmkeuring
hem geen R-rating wou geven (het VS-equivalent van onze KNT).
Uiteindelijk werd hij dan maar zonder leeftijdsquotering
uitgebracht. Bioscoopexploitanten waarschuwden hun publiek voor de
schokkende inhoud en plaatsten bordjes aan hun kassa’s dat het na
het begin van de film niet meer mogelijk zou zijn om je kaartje in
te ruilen. Met andere woorden: zware kost.
Die reputatie van ‘Henry’ als extreem choquerende film is nu,
bijna 15 jaar na de release ervan en 20 jaar na het filmen, vrij
moeilijk te geloven. Er zitten behoorlijk ruwe scènes in,
natuurlijk, maar zover zijn we ondertussen al wel afgestompt dat we
de kwaliteiten van de film nu kunnen beoordelen zonder noodzakelijk
hevige gevoelens te hebben bij de gruwel ervan.
McNaughton baseerde zich losjes op de reële seriemoordenaar
Henry Lee Lucas, die aan het begin van de jaren tachtig werd
opgepakt op verdenking van drie moorden. Tijdens ondervragingen
bekende hij evenwel dat hij tijdens het voorbije decennium meer dan
600 mensen om het leven had gebracht – een ridicuul aantal, dat
praktisch onmogelijk is, aangezien dat zou betekenen dat hij op
verschillende plaatsen tegelijk aan het werk had moeten zijn. Lucas
werd uiteindelijk ter dood veroordeeld in Florida voor de
driedubbele moord waarvoor hij aanvankelijk werd opgepakt, maar
kreeg op het laatste moment gratie van gouverneur Bush, wegens
gebrek aan sluitende bewijzen. Zijn straf werd omgezet in
levenslang – de moordenaar is nog altijd in leven. De waarheid over
het aantal moorden dat Lucas gepleegd heeft, zal wellicht nooit aan
het licht komen, maar het is vrijwel zeker dat hij er behoorlijk
wat op z’n geweten heeft. Toen men hem vroeg wat hij voelde terwijl
hij ze pleegde, antwoordde hij: ‘Niet speciaals. Niet meer dan wat
je voelt wanneer je een glas water drinkt.’
Tijdens de jaren zeventig werkte Lucas zeven jaar lang samen met
Ottis Toole. Op die manier maakte hij kennis met Becky, het
twaalfjarige nichtje van Ottis, met wie hij een seksuele relatie
begon en trouwde toen ze vijftien was, net oud genoeg om dat
wettelijk te mogen. In de film is Becky de zus van Otis (de
spelling is wellicht veranderd om conventioneler te klinken) en al
een eind in de twintig – McNaughton toonde met ‘Henry’ aan dat hij
bepaald geen angst had om ver te gaan in z’n films, maar de echte
leeftijd van Becky was zelfs voor hem net wat te veel, zo
blijkt.
In de film volgen we Lucas over een periode van een aantal
weken, tijdens een verblijf in Chicago. Hij wordt gespeeld door
Michael Rooker, op dat moment een volslagen onbekende, maar
sindsdien een vertrouwd gezicht geworden in ontelbare bijrollen
(‘JFK’, ‘Cliffhanger’). De acteur was een revelatie in z’n eerste
belangrijke rol – hij speelt een seriemoordenaar die een tv op het
hoofd van een slachtoffer ramt en aan het einde van de film een
lijk vakkundig in stukken snijdt, en hij doet dat zo koel als een
ijskast. Hij gluurt vanonder z’n zware wenkbrauwen de camera in, we
krijgen continu het gevoel dat deze man op een onuitputtelijke bron
van woede en frustraties zit, maar we zien het er nooit echt
uitkomen. Zelfs wanneer hij moordt, blijft hij uiterlijk kalm,
methodisch.
De reden waarom ‘Henry’ destijds zoveel furore veroorzaakte,
lijkt mij, is de afstandelijke manier waarop McNaughton alles in
beeld brengt. Hij gebruikt lange shots, die eenvoudig worden
geënsceneerd – bijna alsof hij z’n camera gewoon toevallig ergens
neerpoot waar hij niet in de weg staat, om vervolgens te
registreren wat er gebeurt. Dat is een onbetrokken manier van
filmmaken: de camerabewegingen en de montage dicteren gewoonlijk
wat je dient te voelen bij een bepaalde scène, ze verhogen of
verlagen je betrokkenheid erbij. In het geval van ‘Henry’ gebeurt
dat niet: àlles wordt even sober, even matter of fact in beeld
gezet. De onbetrokkenheid die Lucas voelt bij het moorden (“alsof
ik een glas water drink”), zit ook in de manier waarop de film is
gemaakt. Dat zijn we niet gewend – een doorsnee publiek voelt er
zich oncomfortabel bij, omdat alle conventionele trucs vermeden
worden. Natuurlijk is de regisseur helemaal niet zo nonchalant met
de visuele structuur van z’n film als het op het eerste zicht lijkt
– de eerste tien minuten bestaan uit een montage van de al dan niet
verminkte lijken die Lucas achterlaat, en de moordenaar zelf, die
zich zonder enige passie bezighoudt met volstrekt banale dingen.
Dat is net zo goed manipulatie van het publiek, maar het gebeurt zó
subtiel, zo ijskoud, dat je het niet als dusdanig aanvoelt.
Bovendien heeft McNaughton hier een film gemaakt die het vertikt
om een traditionele verhaallijn met een duidelijke moraal te
volgen. Aan het einde van de film loopt Lucas nog steeds vrij rond,
alles wat we tijdens het voorbije anderhalf uur hebben gezien, was
slecht een fractie van zijn leven – hij was hier al mee bezig voor
we hem ontmoetten en hij zal ermee doorgaan nadat we afscheid van
hem nemen. Er is geen katharsis voor hem, geen enkele hoop op
redding.
‘Henry: Portrait Of A Serial Killer’ is misschien niet meer die
shocker die hij veertien jaar geleden was, maar het blijft een
prent die onder je huid kruipt – zonder een spoor van sensatiezucht
krijgen we letterlijk een portret van een monster dat er zelf ook
niet aan kan doen dat het een monster is. Een aanrader.
